Ο γνωστός Κεραμίστας μιλά για τα γυμνασιακά του χρόνια, την εποχή της δημιουργικής «αποσυμπίεσης» όταν ένας ευρύτερος προβληματισμός διαμορφώνει και τα πρώτα βήματα στον χώρο της αισθητικής και της δημιουργίας. Στην Αθήνα οι πρώτες καλλιτεχνικές σπουδές και έπειτα η επιστροφή στη Σάμο όπου μαζί με την γυναίκα του θα αποτολμήσουν το ακατόρθωτο και θα το… κατορθώσουν. Όμως τη στιγμή της επιτυχίας μετά από σκληρή δουλειά ο χαμός της συντρόφου σηματοδοτεί και μια τεράστια ευθύνη απέναντι στην τέχνη αλλά και την μνήμη της στην οποία αφιερώνει την σημερινή του έκθεση στο Μουσείο Οίνου ο Τίμος Χατζηλαγός. Θλιβερή η διαπίστωση ότι στην χώρα μας δεν υπάρχει πουθενά σχολή κεραμικής αλλά και η παντελής έλλειψη ευθύνης απέναντι σε μια πανάρχαιη τέχνη που τώρα αντικαθίσταται από «εισαγωγές» έργων από άλλες χώρες. Ο Σάμιος Κεραμίστας εξηγεί γιατί «άργησε» 27 χρόνια να κάνει την πρώτη του έκθεση στη Σάμο, μιλά για την ιδιαίτερη τεχνική στην οποία έχει εντρυφήσει τα τελευταία χρόνια και προδιαγράφει ως δυσοίωνο το μέλλον της τέχνης του στη χώρα μας. Τέλος αναφέρεται σε μια άλλη σχέση ζωής, αυτή με την Τοπική Αυτοδιοίκηση. Αναλυτικά η συνέντευξη του Τίμου Χατζηλαγού έχει ως εξής:
Συνέντευξη στο Μάνο Στεφανάκη
Ας ξεκινήσουμε γυρνώντας το χρόνο πίσω. Τα παιδικά χρόνια, το Γυμνάσιο και τα επόμενα βήματα. Πως ήταν εκείνη την περίοδο το νησί;
Γεννήθηκα στη Σάμο, στους Κουμαραδαίους το 1958, εκεί τέλειωσα και το δημοτικό σχολείο. Πήγα γυμνάσιο στη Σάμο, στο Πυθαγόρειο Γυμνάσιο, ένα πράγματι καλό σχολειό για τα δεδομένα και τις συνθήκες της εποχής. Αυτό το κατάλαβα μετά από κάποια χρόνια. Έμεινα στο Βαθύ γιατί οι γονείς μου δεν ήθελαν να ταλαιπωρούμαι αφού θα έπρεπε να μετακινούμαι καθημερινά προς τους Κουμαραδαίους. Χρόνια δύσκολα και θα έλεγα και σκληρά, με απαγορεύσεις και αυταρχισμό, δεν υπήρχε η λέξη «επιτρέπεται», μόνο η λέξη «απαγορεύεται» στο λεξικό αυτής της εποχής, δηλαδή 1970 έως 1976. Εποχή των μεγάλων ανακατατάξεων στη νεώτερη πολιτική αλλά και κοινωνική ιστορία του τόπου. Και όπως συμβαίνει πάντα στις εποχές των μεγάλων αλλαγών, εκδηλώθηκαν πλούσια και οι προβληματισμοί της κοινωνίας και η αισθητική των ανθρώπων, πάνω από όλα η δημιουργικότητα και η εικαστική και γενικά η πολιτιστική δημιουργία. Έβλεπες και αισθανόσουν καθημερινά την αποσυμπίεση των ανθρώπινων αναγκών που βίαια είχαν συμπιεστεί στα χρόνια της χούντας. Εποχή λοιπόν της μεγάλης ανθρωποκεντρικής δημιουργίας. Εποχή έντονου και δημιουργικού προβληματισμού που σιγά - σιγά μετά το 1974 άρχιζε να επηρεάζει και την Σάμο, που ζούσε μέχρι τότε τον εξαναγκασμό της έκφρασης αλλά και της κοινωνικής δημιουργίας, ερεθίσματα μέχρι τότε ελάχιστα, τα έψαχνα μέσα από την παρέα και από την απαγορευμένη μουσική που είχα την τύχη να έρχομαι σε επαφή λόγω της πολιτικής αντίληψης της οικογενείας μου.
Έφυγα από την Σάμο, όπως όλη σχεδόν η γενιά μου, για να βρει την τύχη και την ζωή της, που αλλού, στην Αθήνα. Όλα αυτά τα χρόνια του Γυμνασίου υπήρχε μέσα μου η ανάγκη να εκφράζομαι μέσα από το δημιούργημα, την μουσική, την ζωγραφική κτλ. Στην Αθήνα του 1976 και σε εκείνες τις συνθήκες των κοινωνικών αλλαγών αυτή η ανάγκη εκδηλώθηκε έντονα πια. Τότε γράφτηκα στην σχολή γραφικών –καλών τεχνών του γερμανικού κολεγίου. Δυο σχολές υπήρχαν τότε σε αυτή την κατεύθυνση, αυτή και η Βακαλό. Παράλληλα άρχισα να δουλεύω σε διάφορες δουλειές, οικοδομή, εργοστάσια, εφημερίδες, δουλειές του ποδαριού. Κάποτε τις μέτρησα, είχα κάνει περίπου 36 διαφορετικές δουλειές.
Σε λίγο χρόνο και περίπου το 1979 είχα την μεγάλη τύχη να συναντηθώ με τον άνθρωπο εκείνο που καθόρισε την πορεία της ζωής μου σε όλους τους τομείς.
Ήταν η πρώτη σύζυγος μου, ζωγράφος. Άνθρωπος γλυκός, περήφανος, ευαίσθητος, δημιουργικός, πραγματική σύντροφος στη ζωή, στους αγώνες μας, κοινωνικούς και πολιτικούς. Άνθρωπος με υψηλό το αίσθημα ευθύνης της προσφοράς και της εικαστικής δημιουργίας. Αποκτήσαμε μαζί 2 παιδιά.
Πότε πήρατε την απόφαση ότι ο κόσμος της Κεραμικής σάς ταιριάζει;
Το 1982 αποφασίσαμε να έλθουμε στη Σάμο. Μείναμε στους Κουμαραδαίους και εκεί κτίσαμε το εργαστήρι. Είχαμε αποφασίσει να δουλέψουμε μαζί, να ασχοληθούμε με την κεραμική αν και ποτέ δεν είχαμε έλθει σε επαφή με αυτή την τέχνη. Πραγματικά ήταν μια απόφαση τόσο τολμηρή που έφτανε στα όρια της βλακείας ή της εγκληματικής επιπολαιότητας. Εμείς ξέραμε όμως ότι θα τα καταφέρουμε. Δουλειά πολύ, πολύ κούραση, πολύ άγχος, πολύ διάβασμα μα και πολύ χαρά για αυτό που καταφέρναμε σιγά - σιγά μέσα από μια συνεργασία που είχε όλα τα συστατικά να δώσει επιτυχημένο αποτέλεσμα. Μετά από λίγα χρόνια βάλαμε και την σφραγίδα της προσωπικής αισθητικής στη δουλειά μας. Αυτή η δημιουργική πορεία όμως έμελε να διακοπεί όταν το 1992 την χάσαμε με ξαφνικό και αιφνίδιο θάνατο.
Τότε άλλαξαν όλα. Παρά το έντονο και βαρύ συναισθηματικό φορτίο έπρεπε να συνεχίσω. Αισθανόμουν ότι είχα την υποχρέωση αλλά και την ηθική ευθύνη να συνεχίσω αυτό που μαζί είχαμε ξεκινήσει. Το χρωστούσα σε εκείνη, στα παιδιά μου, σε εμένα. Και έτσι έγινε. Στην έκθεσή μου στο Μουσείο Οίνου εκθέτω σήμερα στην μνήμη της μερικά έργα της. Στην μεγάλη ατυχία ήμουν τυχερός όταν γνώρισα την σημερινή μου σύντροφο που μου έδωσε δύναμη να συνεχίσω με ακόμα πιο δημιουργικό τρόπο, που στάθηκε δημιουργικά αλλά και κριτικά κοντά μου, με ενίσχυσε με τον τρόπο της και την παρουσία της. Τυχερός ήμουν όταν επίσης συνάντησα και συνεργάστηκα μέχρι σήμερα, με τον Πάνο, δηλαδή τον Παναγιώτη Ζαγαρίτη, ακούραστο, έντιμο και φιλότιμο άνθρωπο. Τυχερός είμαι και σήμερα που συνάντησα ανθρώπους νέους που αν και δεν είχαν επαφή με την κεραμική την αγάπησαν, όπως αγάπησαν και την δουλειά μου, με στήριξαν, με ενέπνευσαν, μου έδωσαν την κατάλληλη στιγμή το κίνητρο και την ώθηση να είμαι όσο το δυνατόν πιο δημιουργικός αλλά και πιο τολμηρός. Μου έδωσαν την ευκαιρία να ανακαλύπτω πράγματα που είχα ξεχάσει και να τα αποτυπώνω σαν μηνύματα στα έργα μου. Τους ευχαριστώ όλους από καρδιάς. Δεν θα τους διαψεύσω, ούτε θα τους απογοητεύσω. Πάνω από όλα τα παιδιά μου που με τον τρόπο του το καθένα είναι συμπαραστάτης σε αυτό που κάνω και φαίνεται να μου έχουν εμπιστοσύνη.
Υπάρχουν σχολές που μπορεί κάποιος να σπουδάσει κεραμική; Το ερωτώ γιατί απ’ ότι μου είπατε σε συζήτησή μας, στο εξωτερικό λειτουργούν σε πανεπιστημιακό επίπεδο!
Το μεγάλο πρόβλημα στην Ελλάδα είναι αυτό, δεν υπάρχουν σχολές. Ούτε δημόσιες, ούτε ιδιωτικές πια. Κάποτε υπήρχαν κάποιες σχολές σε Δήμους, σήμερα και αυτές έχουν κλείσει. Σε αντίθεση με το εξωτερικό, μα ακόμη και με την Τουρκία, όπου η κεραμική έχει ενταχτεί στις σχολές καλών τεχνών σαν εικαστική τέχνη και στα αντίστοιχα τμήματα των πανεπιστήμιων, όσον αφορά την τεχνολογία και την χημεία της κεραμικής. Στην Ελλάδα ούτε μάθημα δεν υπάρχει στις αντίστοιχες σχολές. Είναι απογοήτευση, είναι απαράδεκτη η στάση της ελληνικής πολιτείας να απαξιώνει με ακραίο τρόπο ένα σημαντικό κομμάτι του πολιτισμού του τόπου αλλά και το μέλλον και τη συνέχεια αυτής της τέχνης.
Δεν είναι μόνο ότι δεν υπάρχει δημόσια σχολή αλλά ούτε στοιχειώδη βιβλιογραφία, εάν κάποιος θέλει έστω και έτσι να ασχοληθεί.
Το έλλειμμα το εκπαιδευτικό σήμερα γίνεται σημαντικό όσο περνούν τα χρόνια και η κεραμική παίρνει εικαστική μορφή και έκφραση όταν συνυπάρχει με τις άλλες εικαστικές μορφές της τέχνης, όταν γίνεται εικαστικό μέσο έκφρασης προβληματισμού, μηνυμάτων και αισθητικής.
Η πρώτη σας έκθεση στη Σάμο «άργησε» κατά 27 χρόνια, ενώ έχετε εκθέσει σε άλλες περιοχές. Γιατί αυτό;
Πραγματικά άργησα να δείξω την δουλειά μας στη Σάμο. Ήθελα να είναι πιο διαχρονικό το έργο μου, να δείχνει όσο γίνεται καλύτερα την πορεία των τελευταίων χρόνων. Ίσως να μην μου δόθηκε και η δυνατότητα. Ταυτόχρονα δεν είναι και τόσο εύκολο διότι υποδομές και εκθεσιακές αίθουσες δεν υπάρχουν. Τώρα που το σκέφτομαι συνέβαλε και ένας φόβος για το πώς θα αντιμετωπιστεί η δουλειά μου.
Τι πιστεύετε ότι συμβαίνει σε μία χώρα, όπως η Ελλάδα, που παρά την τεράστια παράδοσή της στην κεραμική από αρχαιοτάτων χρόνων, σήμερα ζούμε την απόλυτη απαξίωση απέναντι σε αυτή;
Στην Ελλάδα σήμερα ζούμε, ίσως με τον πιο δραματικό και βίαιο τρόπο, την παγκοσμιοποιημένη οικονομία και τις συνέπειές της. Η κεραμική απαξιώνεται καθημερινά διότι δεν μπορεί να δώσει τα τεράστια κέρδη που δίνουν άλλες δραστηριότητες, ούτε μπορεί να αποτελεί μεγάλη παραγωγική δύναμη ενιαία και στην ιδιοκτησία ενός οικονομικού φορέα. Βασικός λόγος επίσης είναι ότι δεν αποτελεί είδος πρώτης ανάγκης και στην οικονομική δυσκολία του κόσμου δεν μπορεί να είναι προτεραιότητα. Σημαντικές ποσότητες εισάγονται από την Ασία σε ποσοστό πάνω από 80% των ειδών που καταναλώνονται κυρίως στην τουριστική αγορά, στο ότι δεν υπάρχουν σχολές αλλά και το γεγονός ότι η πολιτεία δεν έχει προστατέψει αυτή την τέχνη έχει σαν αποτέλεσμα να κλείνουν πολλά εργαστήρια κάθε χρόνο και να συρρικνώνεται ο κλάδος, να εγκαταλείπουν πολλοί και αξιόλογοι συνάδελφοι και την θέση της παραγωγής να την καταλαμβάνει η εισαγωγή από Κίνα και αλλού.
Μιλήστε μας για τις δυσκολίες που αντιμετωπίζεται, όσον αφορά τις τεχνικές που χρησιμοποιείται κατά τη διάρκεια δημιουργίας των έργων σας.
Αποφασίσαμε προκειμένου να αναδείξουμε τα θέματά μας να χρησιμοποιήσουμε τεχνικές ιδιαίτερες όπως αναγωγικές RAKU, μεικτές τεχνικές, με διαφορετικά υλικά. Ένα μέρος των οποίων δεν βρίσκουμε στην Ελληνική αγορά. Μελετήσαμε πολύ και πειραματιστήκαμε πολύ, με πολύ κόπο αλλά και κόστος. Σας είπα προηγούμενα ότι απαιτείται γνώση και αυτή δεν διδάσκεται στην Ελλάδα ούτε υπάρχει σε ελληνική βιβλιογραφία. Καταφύγαμε σε ξένα βιβλία και σε πειραματισμό. Τελικά πιστεύω ότι είμαστε σε καλό δρόμο. Ένας λόγος επίσης που επιλέξαμε αυτές τις τεχνικές είναι και το ότι μας δίνουν την δυνατότητα σε όλη την διάρκεια της δημιουργίας να έχουμε την ευχέρεια αλλά και την ανάγκη να επεμβαίνουμε, πράγμα που δεν είναι δυνατόν να γίνει στην κλασική κεραμική.
Τι θα λέγατε σε ένα νέο παιδί που έχει γοητευτεί από την τέχνη της κεραμικής;
Σε ένα παιδί που θα ήθελε να ασχοληθεί με την τέχνη της κεραμικής ένα πράγμα μπορώ να πω, πρέπει να σπουδάσει και αυτό είναι δύσκολο στην Ελλάδα, λόγω του ότι δεν υπάρχουν σχολές, άρα είναι αναγκασμένος να φύγει έξω με υψηλό κόστος οικονομικό. Δεν υπάρχει άλλος δρόμος, δυστυχώς.
Τι προβλέψεις θα κάνατε για το αύριο της κεραμικής;
Το αύριο της κεραμικής στην Ελλάδα φαίνεται να μην υπάρχει παρά μόνο σε ένα τομέα που θα αφορά τον εικαστικό. Θα ασχολούνται άνθρωποι που θα χρησιμοποιούν τον πηλό και τις τεχνικές του σαν μέσο εκφραστικό στον καλλιτεχνικό τους προβληματισμό, την αισθητική και εκφραστική τους αναζήτηση.
Τα περισσότερα εργαστήρια που πράγματι, και αυτό είναι εκπληκτικό, κάνουν σημαντικές δουλειές, θα αναγκαστούν να κλείσουν αν οι συνάδελφοι δεν πιέσουν την πολιτεία να πάρει κάποια μέτρα στήριξης και εκπαίδευσης. Αν δεν παρθούν μέτρα τότε ο κλάδος αυτός θα χαθεί μέσα στην βαρβαρότητα της παγκοσμιοποίησης, της απαξίωσης, της αδιαφορίας. Έτσι θα χαθεί και το μέλλον ενός σημαντικού τομέα του πολιτισμού μας. Το ότι σήμερα υπάρχουν εργαστήρια και παράγονται θαυμάσιες δουλειές οφείλεται κυρίως στο μεράκι, το πείσμα και την εφευρετικότητα των συναδέλφων. Δεν θα κρατήσουν πολύ ακόμη μέσα στην πίεση και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν.
Η τελευταία ερώτηση αφορά την ενασχόλησή σας με τα κοινά. Χρόνια τώρα υπηρετείτε τον Α’ βαθμό της Τοπικής Αυτοδιοίκησης. Έχετε διατελέσει πρόεδρος της πρ. Κοινότητας Κουμαραδαίων, δημοτικός σύμβουλος μέχρι σήμερα, του Δήμου Πυθαγορείου και πολλές φορές μέλος του διοικητικού συμβουλίου της ΤΕΔΚ. Οι οιωνοί δεν είναι οι καλύτεροι. Πόσο δύσκολα θα πορευτούμε στο μέλλον;
Η τοπική αυτοδιοίκηση μαζί με την πολιτική είναι πράγματι ένα μεγάλο κομμάτι της ζωής μου. Μου έδωσε και μου δίνει ερεθίσματα, όσο και αυτό να φαίνεται περίεργο, για την δουλειά μου και τα θέματά μου. Με έφερε κοντά στην κοινωνία, στους ανθρώπους, στις ανάγκες τους στον αγώνα και τις αγωνίες τους. Μου δίδαξε τι σημαίνει άνθρωπος και πως πρέπει να ζει. Στην τοπική αυτοδιοίκηση δεν πήγα μόνος, πήγα με τις ιδέες μου, τους ανθρώπους και την παράταξη που με στήριξε, πήγα με την πολιτική μου ιδεολογία και πρόταση. Πάνω από όλα πήγα και είμαι εκεί να υπηρετώ αξίες και αγαθά που η κοινωνία έχει ανάγκη αλλά να προσπαθώ ταυτόχρονα να δίνω και την πρόταση του διεξόδου από τα καθημερινά προβλήματα που αντιμετωπίζει ο σημερινός άνθρωπος και ειδικά ο εργαζόμενος. Τα προβλήματα που έχει η κοινωνία, ο τόπος μας και συνολικά η σημερινή πραγματικότητα του πλανήτη. Πράγματι, οι οιωνοί δεν είναι καλοί. Χρόνο με τον χρόνο δυσκολεύουν οι συνθήκες της ζωής σε όλους τους τομείς. Οι δήμοι από φορείς που έπρεπε να στηρίζουν και να αγωνίζονται για τα συμφέροντα της κοινωνίας μετατρέπονται σε μηχανισμούς στήριξης των πιο αντιλαϊκών και αντικοινωνικών πολιτικών. Ακόμα και αν υπάρχουν άνθρωποι που έχουν την πρόθεση να επανακαθορίσουν τον ρόλο της Τ.Α. προς όφελος της κοινωνίας, πιέζονται μέσα στα γρανάζια, τους μηχανισμούς αλλά και την πολιτική που Ευρωπαϊκή Ένωση και οι κυβερνήσεις έχουν αναγκαστικά επιβάλει στον θεσμό. Τίποτε που να εξυπηρετεί τον άνθρωπο, τις ανάγκες του, να αναδεικνύει τις αξίες, τον πολιτισμό του, δεν μπορεί να δώσει σήμερα και στο μέλλον η ΤΑ. Τα πάντα συνθλίβονται στην εξυπηρέτηση του κέρδους από τις μεγάλες οικονομικές μονάδες. Η μόνη λύση είναι ότι η κοινωνία θα πρέπει αφού αξιολογήσει με κριτήριο τις πραγματικές ανάγκες του ανθρώπου, την σημερινή της θέση, να ανατρέψει ότι και όποιον βάζει εμπόδιο στην δημιουργική πορεία της.
Πηγή: Σαμιακό Βήμα
