Δεινή ελληνική ήττα για τα 20 νησιά του Αιγαίου

Δεινή ήττα των ελληνικών συμφερόντων στο Αιγαίο προκαλεί η καθυστερημένη αντίδραση της κυβέρνησης στις προτάσεις του γενικού γραμματέα της Ατλαντικής Συμμαχίας Α. Ράσμουσεν για το νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ, την αναθεωρημένη δομή διοίκησής του και το πλαίσιο αμυντικής συνεργασίας με την Ε.Ε. Αρνητικός πρωταγωνιστής των, προ εβδομάδος, συνομιλιών της κυβερνητικής ηγεσίας με τον κ. Ράσμουσεν αναδείχθηκε ο υπουργός Εθνικής Αμυνας κ. Ευ. Βενιζέλος. Παρά την προβολή καταρχήν λογικών επιχειρημάτων, ο κ. Βενιζέλος δεν κατάφερε να τερματίσει την απαγόρευση του ΝΑΤΟ για την προσέγγιση, πέραν των 6 ν.μ., και για τις υπερπτήσεις των συμμαχικών αεροσκαφών (συμπεριλαμβανομένων και των ελληνικών) πάνω από 20 νησιά του Αιγαίου. Τα νησιά αυτά είναι η Λήμνος, η Σαμοθράκη, η Λέσβος, η Χίος, η Σάμος, η Ικαρία, η Αστυπάλαια, η Ρόδος, η Χάλκη, η Κάρπαθος, η Κάσος, η Τήλος, η Νίσυρος, η Κάλυμνος, η Λέρος, η Πάτμος, οι Λειψοί, η Σύμη, η Κως και το Καστελλόριζο. Πρακτικά, η επίσκεψη Ράσμουσεν στην Αθήνα αποτελούσε την τελευταία ευκαιρία μεταβολής των ελληνοτουρκικών συσχετισμών εντός του ΝΑΤΟ, καθώς η Αθήνα (με την εξαίρεση της απίθανης περίπτωσης προβολής βέτο) δεν διαθέτει άλλο μέσο πίεσης μέχρι τη Σύνοδο Κορυφής της Ατλαντικής Συμμαχίας της 19ης - 20ης Νοεμβρίου. Αν μάλιστα, έως τώρα, υπήρχε η δικαιολογία ότι οι πολιτικές και στρατιωτικές αρχές του ΝΑΤΟ εκμεταλλεύονταν το μεσοδιάστημα μεταξύ των συνόδων κορυφής, πλέον εκλείπει κι αυτή, καθώς η ελληνική πλευρά δεν αξιοποιεί το ανώτατο όργανο διαβουλεύσεων, όπου απαιτείται ομοφωνία ή μπορεί να υπάρξει έστω αξιοπρεπής συμβιβασμός.
Παγιδευμένοι
στην εποχή Λουνς
Το πρόβλημα της εξαίρεσης περιοχών του Αιγαίου, κυρίως της Λήμνου, από τις επιχειρήσεις και τις ασκήσεις του ΝΑΤΟ έχει τις ρίζες του στις διαφορετικές ερμηνείες που δίνουν η Αθήνα και η Αγκυρα στη «συμφωνία Ρότζερς» για την επανένταξη της Ελλάδας στο στρατιωτικό σκέλος της Συμμαχίας τον Οκτώβριο του 1980.
Τον Μάιο του 1984, και μάλιστα ελάχιστες μόνον μέρες πριν από τον τερματισμό της 13ετούς θητείας του, ο τότε γ.γ. του ΝΑΤΟ Γιόζεφ Λουνς εισήγαγε την πολιτική των «ίσων αποστάσεων» μεταξύ Ελλάδας - Τουρκίας και, επικαλούμενος τις διαφωνίες της Αγκυρας, εξαίρεσε, όπως απεδείχθη οριστικά, τη Λήμνο από τις συμμαχικές ασκήσεις. Παλαιότεροι Ελληνες διπλωμάτες θυμούνται πως η κίνηση Λουνς είχε χαρακτηριστεί σαν «το τελευταίο δώρο του» προς τους Κων. Καραμανλή και Αν. Παπανδρέου που τον είχαν φέρει, επανειλημμένα, σε δύσκολη θέση. Εκτοτε, για την απόφαση εξάιρεσης της Λήμνου, έχουν χρησιμοποιηθεί οι ορολογίες «δόγμα Λουνς», «απόφαση Λουνς» ή «κανόνας Λουνς».
Τον Αύγουστο του 2006, η κατάσταση επιδεινώθηκε ακόμα περισσότερο για τα ελληνικά συμφέροντα, όταν ο ανώτατος διοικητής Συμμαχικών Δυνάμεων Ευρώπης (SACEUR) εξέδωσε την απαγόρευση προσέγγισης - υπερπτήσης των 20 ελληνικών νησιών. Η απόφαση του SACEUR, υπό τον τίτλο «Aegean Guidance Policy», η οποία έχει προκαλέσει σύγχυση στα όργανα του ΝΑΤΟ (SHAPE, «CAOC-4 Λάρισας» και «CC Air Izmir») και ανταλλαγή εγγράφων μεταξύ του ΑΤΑ Λάρισας και του υπουργείου Εθνικής Αμυνας, παρέμενε, επισήμως, μυστική ως φέτος τον Αύγουστο που αποκαλύφθηκε από την «Ελευθεροτυπία». Η αποκάλυψη είχε προκαλέσει την οργή του υπουργού Εθνικής Αμυνας, ο οποίος, αν και είχε διαψεύσει μέρος των δημοσιευμάτων, δεν είχε απαντήσει ως προς την ουσία, αν δηλαδή ελληνικά μαχητικά μπορούν να πετάξουν πάνω από τα 20 νησιά του Αιγαίου.
Τα επιχειρήματα
Βενιζέλου
Σύμφωνα με καλά πληροφορημένες διπλωματικές πηγές, το αληθές είναι ότι ο κ. Βενιζέλος, είχε διαμαρτυρηθεί στον κ. Ράσμουσεν για την «Aegean Guidance Policy» ήδη από τις αρχές του 2010, αντιλαμβανόμενος, προφανώς, ότι η περίοδος έως τη Σύνοδο Κορυφής του Νοεμβρίου αποτελούσε την τελευταία ευκαιρία μεταβολής των αρνητικών δεδομένων. Ωστόσο εξίσου αληθές είναι ότι ούτε κατά τους μήνες που μεσολάβησαν ούτε και κατά την επίσκεψη Ράσμουσεν στην Αθήνα στις 21 Οκτωβρίου, ο υπουργός Εθνικής Αμυνας επέτυχε το παραμικρό παρά τη χρήση θεμελιωμένων πολιτικών και νομικών επιχειρημάτων.
Τα επιχειρήματα που επικαλέστηκε η ελληνική πλευρά και αγνόησε ο γ.γ. του ΝΑΤΟ είναι τα εξής:
• Το ΝΑΤΟ θα είναι χρήσιμο να ακολουθεί την αρχή της «πλήρους ουδετερότητας» αντί της τακτικής των «ίσων αποστάσεων» που εισήγαγε ο Τζ. Λουνς και ακολουθεί ως σήμερα ο κ. Ράσμουσεν.
• Με την εμμονή στον «κανόνα Λουνς», το ΝΑΤΟ στην πραγματικότητα αποδέχεται, έμμεσα, τα επιχειρήματα της Τουρκίας και αναγκάζει την Ελλάδα να υπερασπίζεται τα συμφέροντά της κατά τρόπο, που ενδεχομένως, μερικές φορές να καθυστερεί τις συμμαχικές λειτουργίες.
• Αντίθετα, η υιοθέτηση της «πλήρους ουδετερότητας» θα επέτρεπε σε άλλα διεθνή όργανα να λάβουν θέση επί των διμερών θεμάτων Ελλάδας - Τουρκίας, συμπεριλαμβανομένης και της νομικής ερμηνείας τους.
• Η αρχή της λήψης αποφάσεων με ομοφωνία («consensus»), ενώ επιβεβαιώνεται και στο νέο στρατηγικό δόγμα του ΝΑΤΟ, παραβιάζεται από τις αποφάσεις κατώτερων οργάνων της Συμμαχίας, όπως ο SACEUR που εξέδωσε την «Aegean Guidance Policy».
Κατά τις ίδιες διπλωματικές πηγές, ο κ. Βενιζέλος δεν συνέδεσε την ικανοποίηση ή μη ικανοποίηση των ελληνικών θέσεων με κάποια συγκεκριμένη αντίδραση της Αθήνας. Παραμένει δε ασαφές αν η αναφορά σε «νομική ερμηνεία» και σε «διμερή θέματα» σημαίνει παραπομπή στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης μόνον για την υφαλοκρηπίδα ή και γι' άλλα ζητήματα.
Η δεινή ήττα της ελληνικής πλευράς στις συνομιλίες με τον γ.γ. του ΝΑΤΟ αποτυπώνεται, κατά τον πιο παραστατικό τρόπο, και στις δηλώσεις του κ. Ράσμουσεν, ο οποίος, παρόντος του κ. Βενιζέλου, επιβεβαίωσε επανειλημμένως και πλήρως το «δόγμα Λουνς» περί «ίσων αποστάσεων», επισημαίνοντας, δις, τα εξής: «Είναι βασική μας αρχή - και είναι έτσι για πολλά χρόνια - το ΝΑΤΟ να μην εκφράζει οποιαδήποτε άποψη, να μην παρεμβαίνει σε παρόμοιες διαφορές».

* Ο Αλέξανδρος Τάρκας είναι εκδότης του περιοδικού «Αμυνα & Διπλωματία» και σύμβουλος ξένων εταιρειών μελέτης επιχειρηματικού ρίσκου για τη ΝΑ Ευρώπη.