Ως συλλογικός και θεσμικός φορέας, με διαρκή παρουσία στα ζητήματα χωρικού σχεδιασμού και τοπικής ανάπτυξης, και με δεδομένη τη μέχρι σήμερα δηλωμένη βούλησή μας για ουσιαστική και υπεύθυνη συμμετοχή στη διαδικασία του Τοπικού Πολεοδομικού Σχεδίου (ΤΠΣ), καταθέτουμε την παρούσα εισήγηση με σαφείς θεσμικές θέσεις, τεκμηριωμένες παρατηρήσεις και συγκεκριμένες προτάσεις.
Η ολοκλήρωση των Τοπικών Χωρικών Σχεδίων (ΤΧΣ) και των Τοπικών Πολεοδομικών Σχεδίων (ΤΠΣ) αποτελεί πλέον κεντρικό εργαλείο βιώσιμης ανάπτυξης για τους νησιωτικούς δήμους, για την προστασία του φυσικού και πολιτιστικού αποθέματος, την πολεοδομική ασφάλεια, την ανθεκτικότητα έναντι φυσικών κινδύνων και τη δημιουργία σταθερού και αξιόπιστου πλαισίου επενδύσεων και κοινωνικής συνοχής.
Ωστόσο, η διαδικασία όπως εξελίσσεται σήμερα στον Δήμο Ανατολικής Σάμου παρουσιάζει σοβαρά θεσμικά, τεχνικά και αναπτυξιακά κενά, τα οποία δεν επιτρέπουν τη θεμελίωση ενός ολοκληρωμένου και αξιόπιστου χωροταξικού σχεδιασμού.
1. Έλλειψη εξειδικευμένης τεχνικής υποστήριξης στον Δήμο
Παρά τη συναίνεσή μας από τον Φεβρουάριο του 2025, ο Δήμος δεν προχώρησε στην αναγκαία ανάθεση σε εξειδικευμένο χωροτάκτη –πολεοδόμο σύμβουλο, ο οποίος θα παρείχε θεσμική τεχνική υποστήριξη:
στην αξιολόγηση των σεναρίων,
στη διατύπωση επιστημονικά τεκμηριωμένων αντιπροτάσεων,
και στη στρατηγική επιλογή κατευθύνσεων ανάπτυξης.
Αποτέλεσμα αυτής της παράλειψης είναι:
να μην υφίσταται πλήρως τεκμηριωμένη τεχνική θέση του Δήμου,
να στερείται η διαδικασία της αναγκαίας επιστημονικής αξιολόγησης,
και να δημιουργείται σαφής ανισορροπία μεταξύ του όγκου και της σοβαρότητας της μελέτης και της δυνατότητας του Δήμου να την κρίνει θεσμικά.
Ζητούμε επίσημη και σαφή απάντηση για την αδικαιολόγητη αυτή παράλειψη.
2. Κρίσιμα δεδομένα που επηρεάζουν τα Σενάρια Χωρικής Οργάνωσης
2.1 Δημογραφική πραγματικότητα - ζήτημα εθνικής σημασίας
Η δημογραφική κατάρρευση της Σάμου δεν αποτελεί μόνο τοπικό ή περιφερειακό ζήτημα, αλλά θέμα εθνικής σημασίας. Η Σάμος είναι ένα από τα μεγαλύτερα και γεωστρατηγικά σημαντικότερα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου, με κρίσιμη θέση για την κοινωνική συνοχή, την οικονομία, την άμυνα και τη γεωπολιτική σταθερότητα της χώρας.
Η συνεχής πληθυσμιακή συρρίκνωση, η γήρανση και η αποδυνάμωση της μόνιμης κατοίκησης:
υπονομεύουν τη βιωσιμότητα του νησιού,
εξασθενούν την παραγωγική του βάση,
και λειτουργούν αποτρεπτικά για κάθε σοβαρή αναπτυξιακή στρατηγική.
Θέτουμε ως στρατηγική εθνικής και τοπικής προτεραιότητας ο νέος χωροταξικός σχεδιασμός:
να στοχεύει στην πραγματική πληθυσμιακή επανακατοίκηση,
να υπηρετεί την ενίσχυση της μόνιμης κατοικίας και της νέας γενιάς,
και να λειτουργεί ως εργαλείο ενεργού παραμονής και επιστροφής πληθυσμού.
Στο πλαίσιο αυτό, ο τουρισμός αποτελεί τον βασικό και άμεσο μοχλό πληθυσμιακής, οικονομικής και κοινωνικής ανασυγκρότησης της Σάμου, και οφείλει να έχει:
ρητή προτεραιότητα στον χωροταξικό σχεδιασμό,
σαφείς ζώνες ανάπτυξης,
σταθερούς κανόνες,
και υποδομές που στηρίζουν τη μόνιμη απασχόληση και όχι μόνο την εποχικότητα.
2.2 Οικονομικά δεδομένα
Ο χωροταξικός σχεδιασμός δεν μπορεί να αποσυνδέεται από την πραγματική οικονομική βάση του τόπου.
Θέτουμε ως αδιαπραγμάτευτη θέση ότι:
ο σχεδιασμός οφείλει να βασίζεται σε επικαιροποιημένα , επίσημα και τεκμηριωμένα οικονομικά στοιχεία,
να αποτυπώνει με σαφήνεια τα δεδομένα του τουρισμού, της αγροτικής παραγωγής, της μεταποίησης και των υπηρεσιών,
και να στηρίζει στοχευμένα τους βασικούς παραγωγικούς πυλώνες της Ανατολικής Σάμου.
2.3 Σεισμός και γεωλογικοί κίνδυνοι
Η εμπειρία του σεισμού και των γεωλογικών φαινομένων καθιστά σαφές ότι ο χωροταξικός σχεδιασμός οφείλει να ενσωματώνει πλήρως τον παράγοντα της ασφάλειας και της ανθεκτικότητας.
Θέση μας είναι ότι:
κάθε πρόβλεψη χρήσεων γης και δόμησης πρέπει να εδράζεται σε επικαιροποιημένη χαρτογράφηση γεωλογικής καταλληλότητας,
να λαμβάνει υπόψη κατολισθητικούς, σεισμικούς και πλημμυρικούς κινδύνους,
και να εξασφαλίζει ότι ο σχεδιασμός δεν εκθέτει κατοίκους, επενδύσεις και δημόσιες υποδομές σε νέους κινδύνους.
2.4 Οικιστική αποδόμηση – Πολιτική ανασυγκρότησης
Η εικόνα της Ανατολικής Σάμου δεν είναι αυτή της υπερθέρμανσης της δόμησης αλλά της σταδιακής αποδόμησης, εγκατάλειψης και υποχώρησης των οικισμών.
Ο χωροταξικός σχεδιασμός οφείλει να λειτουργήσει ως εργαλείο ανασυγκρότησης, με:
ενίσχυση της κατοικίας,
στήριξη των μικρών οικισμών,
και δημιουργία προϋποθέσεων επιστροφής πληθυσμού και δραστηριοτήτων.
2.5 Επίλυση προβλημάτων παρελθόντος
Η τροποποίηση του χωροταξικού σχεδιασμού οφείλει να οδηγεί σε πραγματική επίλυση των χρόνιων πολεοδομικών αδιεξόδων και όχι στη μεταφορά ή αναπαραγωγή τους με άλλη μορφή.
Θέτουμε ως αδιαπραγμάτευτες θεσμικές θέσεις ότι:
Πρέπει να διασφαλίζεται πλήρως και καθολικά η δυνατότητα αξιοποίησης των ιδιοκτησιών, με δίκαιους και λειτουργικούς όρους δόμησης.
Οι νέες ρυθμίσεις οφείλουν να άρουν τις ασάφειες και τις παθογένειες του παρελθόντος.
Νέες πολεοδομικές στρεβλώσεις, περιορισμοί χωρίς τεκμηρίωση ή μονομερείς επιβαρύνσεις εις βάρος των πολιτών δεν είναι αποδεκτές.
Κάθε πρόβλεψη πρέπει να είναι τεκμηριωμένη, αναλογική και μετρήσιμη ως προς τις επιπτώσεις της.
3. Συμμετοχή φορέων – Έλλειψη θεσμικών αποφάσεων
Μέχρι σήμερα δεν έχουν ληφθεί θεσμικές αποφάσεις:
από τις Κοινότητες,
από το Δημοτικό Συμβούλιο,
από συναρμόδιους θεσμικούς φορείς.
Χωρίς αυτά, καμία τροποποίηση χωροταξικού σχεδιασμού δεν μπορεί να θεωρηθεί θεσμικά πλήρης και κοινωνικά νομιμοποιημένη.
4. Η τροποποίηση του χωροταξικού και οι πολεοδομικές παρεμβάσεις, ανατροπές ή διευθετήσεις δεν επιτρέπεται, ούτε θεσμικά ούτε ηθικά, να λειτουργούν με τεχνητό, διακριτό και μεροληπτικό τρόπο υπέρ ή εις βάρος συγκεκριμένων περιουσιών, αυξομειώνοντας αξίες με καθαρά μεσιτικά, εμπορικά κριτήρια και εξυπηρέτηση οικονομικών συμφερόντων.
Ο χωροταξικός σχεδιασμός δεν είναι εργαλείο αναδιανομής αξιών μέσω “γραμμών στο χάρτη” και δεν μπορεί να μετατρέπεται σε μηχανισμό:
τεχνητής απαξίωσης μικρών ιδιοκτησιών,
ή υπέρμετρης ενίσχυσης άλλων, με αδιαφανή κριτήρια.
Πόσοι μικροϊδιοκτήτες θα πληγούν άμεσα ή έμμεσα;
Πόσες οικογένειες θα μεταβιβάσουν στα παιδιά τους περιουσίες τεχνητά μειωμένης αξίας;
Πόσες μικρές ή μεσαίες επενδυτικές πρωτοβουλίες – κυρίως στον τουρισμό – θα ακυρωθούν πριν καν ξεκινήσουν;
Θέτουμε ως αδιαπραγμάτευτη θεσμική αρχή ότι:
κάθε χωροταξική ρύθμιση οφείλει να εδράζεται σε αντικειμενικά, τεχνικά και κοινωνικά κριτήρια,
να μην δημιουργεί τεχνητές στρεβλώσεις στην αγορά γης,
και να μην πλήττει τη μικρή ιδιοκτησία, τη μεσαία οικονομία και την τοπική επιχειρηματικότητα.
Ο χωροταξικός σχεδιασμός οφείλει να εγγυάται ισονομία, ασφάλεια δικαίου και ίσους όρους ανάπτυξης για όλους – και όχι να μετατρέπεται σε μηχανισμό έμμεσων αποκλεισμών.
5. Μη ρεαλιστικός χρόνος διαβούλευσης
Ο προβλεπόμενος χρόνος διαβούλευσης είναι ανεπαρκής και δεν επιτρέπει:
σοβαρή μελέτη,
τεχνική αξιολόγηση,
ουσιαστική κοινωνική συμμετοχή.
6. Συμπέρασμα
Με βάση όλα τα παραπάνω, δηλώνουμε ότι:
Δεν «νομιμοποιούμε» τη διαδικασία με τη σημερινή της μορφή, όσο:
δεν υπάρχει πλήρης τεχνική τεκμηρίωση,
δεν διασφαλίζεται ουσιαστικός χρόνος διαβούλευσης,
δεν υφίστανται θεσμικές αποφάσεις,
δεν παρουσιάζονται πλήρη και διαφανή δεδομένα για τα σενάρια.
Τα ασφυκτικά χρονοδιαγράμματα που έχουν διαμορφωθεί, λόγω της λήξης των προθεσμιών ολοκλήρωσης των έργων, δεν αποτελούν ευθύνη των τοπικών φορέων της Σάμου. Αντίστοιχα, η καθυστέρηση στην υπογραφή της σύμβασης με την ανάδοχο εταιρεία δεν μπορεί, ούτε επιτρέπεται, να αποτελέσει αιτιολογία για την υποβάθμιση της ποιότητας, της επάρκειας ή της θεσμικής πληρότητας του σχεδίου.
Θέτουμε ως αδιαπραγμάτευτη θέση ότι:
εάν το παραγόμενο αποτέλεσμα δεν ανταποκρίνεται στις πραγματικές ανάγκες, στις αναπτυξιακές προτεραιότητες και στις εύλογες προσδοκίες της τοπικής κοινωνίας, η διαδικασία οφείλει να ανασταλεί, και η τροποποίηση του χωροταξικού να επαναχρηματοδοτηθεί είτε από τον Κρατικό προϋπολογισμό είτε από ίδιους πόρους του Δήμου, δεδομένου ότι πρόκειται για ζήτημα πρώτης προτεραιότητας και καθοριστικό για το μέλλον της Σάμου.
Παράλληλα, η κυβέρνηση οφείλει — εφόσον απαιτηθεί — να προβεί στις αναγκαίες νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε να διασφαλιστεί η θεσμική συνέχεια, η πλήρης συμβατότητα με το ισχύον πλαίσιο και η ορθή επανεκκίνηση της διαδικασίας.
Νέα ιστορικά “ατυχήματα” στον χωροταξικό σχεδιασμό της Σάμου δεν είναι επιτρεπτά.
Το νησί έχει ήδη βιώσει τις συνέπειες προηγούμενων ελλιπών, αντιφατικών ή εσφαλμένων ρυθμίσεων· δεν διαθέτει πλέον το περιθώριο να υποστεί άλλες.
Είμαστε έτοιμοι να συμβάλουμε ουσιαστικά μόνο σε ένα πλαίσιο που σέβεται:
την επιστημονικότητα,
τη θεσμική νομιμότητα,
τη διαφάνεια,
και την πραγματική συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας του Δήμου Ανατολικής Σάμου.
την ιστορία, το παρόν και το μέλλον της Σάμου.
