Μέσα στο 2008 ο ΣτΠ δέχτηκε συνολικά 10.954 νέες αναφορές πολιτών, παρουσιάζοντας αύξηση 3,23% συγκριτικά με την προηγούμενη χρονιά. Το ποσοστό των υποθέσεων που τέθηκαν στο αρχείο λόγω αναρμοδιότητας είναι 25,8%, το μικρότερο των τελευταίων 9 χρόνων λειτουργίας του Συνηγόρου του Πολίτη (μείωση 1,7% συγκριτικά με τον προηγούμενο χρόνο). Η μειωτική αυτή τάση υποδηλώνει ότι σταδιακά οι πολίτες είναι περισσότερο ενήμεροι για τον ρόλο και τις αρμοδιότητες της Αρχής.
Από τις βάσιμες αναφορές ποσοστό 75,54% επιλύθηκε υπέρ του πολίτη. Δεν επιλύθηκε, παρά τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες τις Αρχής (δεν έγιναν αποδεκτές οι προτάσεις της) το πρόβλημα που έθεταν 299 υποθέσεις (το 9,04% των βάσιμων αναφορών). Επίσης 258 υποθέσεις (το 7,8% των υποθέσεων) δεν κατέστη δυνατό να επιλυθούν παρά τις διαμεσολαβητικές προσπάθειες της Αρχής, εξαιτίας κενών στη νομοθεσία και οργανωτικών αδυναμιών ή δυσλειτουργιών της δημόσιας διοίκησης.
Τα περισσότερα προβλήματα κατά το 2008 εντοπίσθηκαν:
Στους δήμους (18,13%)
Στη Διεύθυνση Αλλοδαπών & Μετανάστευσης της Περιφέρειας Αττικής (13,5%)
Στους φορείς κύριας ασφάλισης (ΙΚΑ 5,27%, ΟΑΕΕ 4,06%)
Σε ΝΠΙΔ και ΔΕΚΟ που εποπτεύονται από την Αρχή (ΔΕΗ, ΕΥΔΑΠ, ΟΠΕΚΕΠΕ -10,45%)
Στις νομαρχίες (7,74%)
Στο Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών (4,66%)
Στο Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων (4,53%)
Πρέπει πάντως να αξιολογηθεί θετικά το γεγονός ότι τόσο οι δήμοι, κοινότητες καθώς και οι Διευθύνσεις Αλλοδαπών και Μετανάστευσης της Περιφέρειας Αττικής παρουσιάζουν αξιοσημείωτα ποσοστά επίλυσης των υποθέσεων για τις οποίες διαμεσολαβεί ο Συνήγορος του Πολίτη, δηλαδή 85,4% και 94,68% αντίστοιχα.
Η Ετήσια Έκθεση 2008 παραδόθηκε σήμερα το πρωί από το Συνήγορο του Πολίτη κύριο Γιώργο Καμίνη στον Πρόεδρο της Βουλής κ. Δημήτρη Σιούφα.
ΕΙΔΙΚΕΣ ΘΕΜΑΤΙΚΕΣ
ΠΟΙΟΤΗΤΑ ΖΩΗΣ
(Περιβάλλον, Πολεοδομία κ.λπ.)
Αποσπασματικότητα στη δράση της δημόσιας διοίκησης και χαλαρότητα στον έλεγχο εφαρμογής της περιβαλλοντικής νομοθεσίας.
Πρόληψη της καταστροφής του περιβάλλοντος : Απουσιάζουν σαφείς κανόνες – οι εμπλεκόμενες υπηρεσίες δεν συντονίζουν τη δράση και τον σχεδιασμό τους (π.χ. πρόληψη των πυρκαγιών, θέμα για το οποίο ο ΣτΠ προέβη σε αυτεπάγγελτη έρευνα).
Ανεπαρκής στελέχωση και χρηματοδότηση των υπηρεσιών που καλούνται να προστατεύσουν το φυσικό περιβάλλον (λ.χ. δασοφύλακες σε εθνικούς δρυμούς) ή την πολιτιστική κληρονομιά (αρχαιολογικές υπηρεσίες).
Το Κράτος δηλώνει αδυναμία να ασκήσει στην πράξη κάποιες αρμοδιότητες. Παράδειγμα : η πρόβλεψη για τη λειτουργία σταθμών μέτρησης της ατμοσφαιρικής ρύπανσης από τις Περιφέρειες της χώρας. Η διοικητική αδράνεια κατ’ αποτέλεσμα διευκολύνει την επικράτηση ενός μοντέλου αλόγιστης κι ανεξέλεγκτης οικονομικής ανάπτυξης, σε βάρος της αειφόρου προστασίας του περιβάλλοντος.
Σύνηθες παράδειγμα : Δεν κατεδαφίζονται τα αυθαίρετα κτίσματα, θέμα για το οποίο ο ΣτΠ επιμένει ότι οι Περιφέρεις της χώρας πρέπει να διασφαλίσουν πιστώσεις για κατεδαφίσεις στους κοινόχρηστους χώρους (αιγιαλός κλπ.). Σε κάποιες περιπτώσεις αυτό έχει επιτευχθεί, όπως λ.χ. στην υπόθεση αυθαιρέτου στη λίμνη Κερκίνη.
Η δημόσια διοίκηση, σε όλες τις βαθμίδες της, φαίνεται να μην κατανοεί στοιχειώδεις αρχές του κράτους δικαίου. Παραδείγματα από τη δράση του ΣτΠ:
Αρχή της διαφάνειας : Χρηματοδότηση περιβαλλοντικών δράσεων από το ΕΤΕΡΠΣ μέσω του φόρου καυσίμου).
Αρχή της αναλογικότητας. Έλλειψη αναλογικότητας στην καταβολή πάγιου τέλους κτηματογράφησης ανά δικαιούχο και όχι ανά ακίνητο. Πρόβλεψη που επέτρεψε την πολλαπλή καταβολή τελών για το ίδιο ακίνητο, επιβαρύνοντας δυσανάλογα τη μέση ελληνική οικογένεια.
ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΠΡΟΣΤΑΣΙΑ
(κοινωνική ασφάλιση, υγεία, πρόνοια)
Υγεία : Προσπάθειες του ΣτΠ για βελτίωση των υπηρεσιών υγείας και κατοχύρωση των δικαιωμάτων των ασθενών (ιδίως : ιατρικό απόρρητο, δικαίωμα πρόσβασης στον ιατρικό φάκελο, συναίνεση του ασθενούς).
Δικαιώματα των επαγγελματιών υγείας (ειδικότερα, η διαδικασία εγγραφής σε λίστα αναμονής για απόκτηση ειδικότητας - πρόσβαση ιατρών υπηκόων τρίτων χωρών σε θέσεις αγροτικού ιατρού και εγγραφή σε λίστα αναμονής για ειδικότητα).
Σε κάποιες περιπτώσεις υποχωρεί το κριτήριο της ιατρικής αναγκαιότητας υπέρ της δημοσιονομικής διαχείρισης της περίθαλψης. Π.χ. στην προσπάθειά τους να ελέγξουν τις δαπάνες, τα ασφαλιστικά ταμεία καθορίζουν το κόστος των θεραπειών, για τις οποίες αποδίδεται η δαπάνη, βάσει μη επιστημονικών κριτηρίων ή ορίζουν ένα εφάπαξ ποσό ως αποδοτέα δαπάνη, ανεξαρτήτως αυτής που είναι ιατρικώς αναγκαία..
Κοινωνική ασφάλιση : Οι περισσότερες υποθέσεις του ΣτΠ. Διοικητική ανεπάρκεια και κατακερματισμός της νομοθεσίας.
Π.χ. α) διαδικασία για την αναγνώριση του χρόνου ασφάλισης όταν ο ασφαλισμένος χάνει το ασφαλιστικό του βιβλιάριο, β) διαδικασία χαρακτηρισμού ενός ατυχήματος ως εργατικού.
Η αυξητική τάση του εργατικού δυναμικού δημιουργεί επιπλέον ανάγκες για παθητικά μέτρα (επιδόματα ανεργίας), ώστε να μετριαστούν οι επιπτώσεις της ανεργίας.
Λόγω της αύξησης των ευέλικτων μορφών απασχόλησης (μερική απασχόληση, συμβάσεις ορισμένου χρόνου) πρέπει να διασφαλιστούν τα στοιχειώδη δικαιώματα των εργαζομένων στο πνεύμα της «ευελιξίας με ασφάλεια» (flexicurity).
Επιδιώκοντας να ανατροφοδοτήσει τον διάλογο για τα ζητήματα αυτά με τον ΟΑΕΔ και με το Υπουργείο Απασχόλησης και Κοινωνικής Προστασίας, ο ΣτΠ αποφάσισε να αναδείξει το ζήτημα της ασφαλιστικής κάλυψης κατά της ανεργίας για όσους εργάζονται με συμβάσεις έργου.
Κοινωνική πρόνοια: οι υποθέσεις που χειρίζεται ο ΣτΠ είναι σημαντικά λιγότερες από αυτές που αφορούν την κοινωνική ασφάλιση και την υγεία, εξαιτίας της ελλιπούς ενημέρωσης των δικαιούχων. Λόγω κοινωνικού αποκλεισμού, οι ενδιαφερόμενοι δεν έχουν την απαιτούμενη ενημέρωση ή δεν προβαίνουν σε ατομικές ή συλλογικές διεκδικήσεις. Οι υποθέσεις που χειρίστηκε ο ΣτΠ θίγουν πάντως σύνθετα ζητήματα και αναδεικνύουν τις ανεπάρκειες του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας, τόσο ως προς τη θεσμική του διαμόρφωση όσο και ως προς τη διοικητική του οργάνωση.
Γενικότερα, οι εξελίξεις σε βασικά κοινωνικά ζητήματα (δημογραφικές εξελίξεις, απασχόληση και ανεργία, φτώχεια και κοινωνικός αποκλεισμός) επιβαρύνουν σημαντικά και το έργο του ΣτΠ : το θεσμικό πλαίσιο αποκτά ακόμη περισσότερο πολύπλοκο και αποσπασματικό χαρακτήρα, ευνοούνται τα δημοσιονομικά κριτήρια στο πεδίο των κοινωνικών παροχών.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΙΔΙΟΥ
Στο πεδίο της προστασίας των δικαιωμάτων του Παιδιού, ο Συνήγορος του Πολίτη ως Συνήγορος του Παιδιού ασχολήθηκε, μεταξύ άλλων, και με το θέμα της επιβολής κυρώσεων λόγω διαγωγής σε μαθητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Ο Συνήγορος υποστήριξε ότι για τις κυρώσεις που δεν αποτελούν απλά μέτρα εσωτερικής τάξης (ωριαία αποβολή, επίπληξη), αλλά δυσμενείς ατομικές πράξεις (π.χ. αλλαγή σχολικού περιβάλλοντος), πρέπει να τηρούνται οι εγγυήσεις του Κώδικα Διοικητικής Διαδικασίας, εφόσον δεν υπάρχουν ειδικότερες διατάξεις.
Ενδεικτικές είναι δύο αναφορές από γονείς μαθητών, στους οποίους επιβλήθηκε η κύρωση της αλλαγής σχολικού περιβάλλοντος για συμπεριφορές που προσέβαλαν το εκπαιδευτικό προσωπικό. Ο Συνήγορος του Πολίτη υποστήριξε ότι θα έπρεπε να είχε τηρηθεί η υποχρέωση νομότυπης κλήσης σε ακρόαση τόσο των μαθητών όσο και των κηδεμόνων τους. Επισημάνθηκε, επιπλέον, ότι υπάρχει η υποχρέωση σαφούς, ειδικής και επαρκούς αιτιολόγησης της απόφασης, προκειμένου να μπορεί να εξακριβώσει ο δικαστής εάν αποφάσισε ορθά το πειθαρχικό όργανο και, ιδίως, εάν ελήφθη υπόψη το συμφέρον του παιδιού, όπως επιβάλλει το Σύνταγμα αλλά και η Διεθνής Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού. Τελικά, και στις δύο περιπτώσεις ο Σύλλογος Διδασκόντων, σε συνεργασία με την αρμόδια Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, επανέλαβε τη διαδικασία. Στην πρώτη περίπτωση ανακλήθηκε η απόφαση, ενώ στη δεύτερη η αρχική κύρωση αντικαταστάθηκε με επιεικέστερη.
Στο πεδίο της προαγωγής των δικαιωμάτων του Παιδιού ο Συνήγορος ανέλαβε ποικίλες πρωτοβουλίες, όπως λ.χ.:
- Συγκρότησε 30μελή «Ομάδα Εφήβων Συμβούλων» ύστερα από ανοικτή πρόσκληση που περιέλαβε όλη την επικράτεια. Η Ομάδα ήδη άρχισε να λειτουργεί, θα συναντάται με τον Συνήγορο του Παιδιού και θα επικοινωνεί μαζί του καθ’όλη τη διάρκεια του έτους, προκειμένου να του δώσει τη δυνατότητα να βρίσκεται σε άμεση επαφή με τους εφήβους και να λαμβάνει υπόψη τις απόψεις τους για όλα τα σημαντικά θέματα που άπτονται της αποστολής του.
- Οργάνωσε ημερίδα με μη κυβερνητικές οργανώσεις με αντικείμενο την παρακολούθηση της εφαρμογής της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού.
- Ανέπτυξε δημόσιο διάλογο με αντικείμενο την προστασία των παιδιών στα Ιντερνετ Καφέ.
- Συμμετείχε στη Δημόσια Διαβούλευση για την Ειδική Αγωγή και Εκπαίδευση.
- Διοργάνωσε Ημέρα Διαλόγου με μαθητές της Θεσσαλονίκης.
ΙΣΟΤΗΤΑ ΤΩΝ ΦΥΛΩΝ ΣΤΗΝ ΕΡΓΑΣΙΑ
Τα θέματα αυτά αποτελούν από το Μάιο του 2008 νέα αρμοδιότητα του ΣτΠ. ‘Όπως ισχύει και για τα δικαιώματα του παιδιού, η αρμοδιότητα του ΣτΠ εκτείνεται και στον ιδιωτικό τομέα.
- Ήδη από το τέλος του 2008 διαφάνηκε ότι τα δικαιώματα που συνδέονται με την προστασία της μητρότητας πλήττονται ιδιαίτερα από την οικονομική κρίση, καθιστώντας ευάλωτη τη θέση και την παραμονή της γυναίκας στην αγορά εργασίας του ιδιωτικού τομέα. Π.χ. ο ΣτΠ δέχτηκε σημαντικό αριθμό καταγγελιών για απολύσεις εγκύων εργαζομένων. Απολύσεις που σημειώθηκαν είτε στο πλαίσιο περιορισμού της δραστηριότητας μίας επιχείρησης είτε λόγω προβλημάτων στη συμπεριφορά της εργαζόμενης. Οι τελευταίες συχνά υποκρύπτουν αντίδραση στο γεγονός της εγκυμοσύνης ή στις άδειες μητρότητας. Στις περιπτώσεις αυτές, η διαμεσολάβηση του Συνηγόρου του Πολίτη για ανάκληση της απόλυσης συχνά προσκρούει στην αδυναμία να διαπιστωθεί με ασφάλεια ότι υπήρξε σπουδαίος λόγος για την απόλυση, γεγονός που κρίνεται κατά περίπτωση από τα δικαστήρια. Ο Συνήγορος του Πολίτη συνήθως συνεργάζεται με το Σώμα Επιθεώρησης Εργασίας για την επιβολή διοικητικού προστίμου σε βάρος του εργοδότη, όταν διαπιστώνονται παραβιάσεις της εργατικής νομοθεσίας σε βάρος των εγκύων είτε κατά τη διάρκεια της σχέσης εργασίας είτε και κατά τη διαδικασία της απόλυσης.
ΔΙΚΑΙΩΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΝΘΡΩΠΟΥ
Το έτος 2008 σημαδεύτηκε από σειρά γεγονότων κρίσιμων για τα δικαιώματα του ανθρώπου, όπως λ.χ. οι μαζικές εισροές αλλοδαπών «χωρίς χαρτιά», η ειρηνική διαμαρτυρία των κρατουμένων στα σωφρονιστικά καταστήματα, αλλά και η αντιπαράθεση γύρω από την κοινοτική υποχρέωση της χώρας να αναγνωρίζει πτυχία και εργασιακά δικαιώματα.
Ενώ έκλεινε η χρονιά, τη χώρα συντάραξαν τα βίαια επεισόδια που ακολούθησαν του φόνου νεαρού μαθητή από αστυνομικό αλλά και η αποκάλυψη των περιστάσεων της φονικής επίθεσης κατά αλλοδαπής συνδικαλίστριας. Τα γεγονότα αυτά θα εξεταστούν στην έκθεση του τρέχοντος έτους 2009. Η παρούσα έκθεση εξετάζει, μεταξύ άλλων :
- Την κοινωνική ένταξη των μεταναστών.
Χάρη και στις εντατικές προσπάθειες του Υπουργείου Εσωτερικών, φαίνεται να έχει πλέον ομαλοποιηθεί σε γενικές γραμμές η διαδικασία έκδοσης και ανανέωσης των τακτικών αδειών παραμονής και εργασίας. Από την άλλη, ωστόσο, σοβαρότατες δυσχέρειες στην ενεργοποίηση του νομικού πλαισίου της ένταξης, ιδίως όσον αφορά τη διασφάλιση της διάρκειας και της βεβαιότητας της νόμιμης παραμονής και των ωφελημάτων που απορρέουν από αυτή θέτουν σε κίνδυνο τις προόδους που έχουν επιτευχθεί Τα προβλήματα αυτά σχετίζονται με τη συνολικότερη διαχείριση της μετανάστευσης και συνδέονται εν τέλει με το γεγονός της εκ νέου αύξουσας παρουσίας σημαντικού αριθμού αλλοδαπών χωρίς νόμιμο τίτλο παραμονής στην Ελλάδα. Η απροθυμία της διοίκησης να ρυθμίσει, έστω και προσωρινά, τις ειδικές συνθήκες παραμονής τους αναπαράγει ευθέως τη καθήλωσή τους σε μια κατάσταση πλήρους κοινωνικού αποκλεισμού και εργασιακής εκμετάλλευσης.
- Τα προβλήματα άλλων ευπαθών ομάδων του πληθυσμού
όπως είναι οι τσιγγάνοι, αλλά και περιπτώσεις όπως είναι οι αλλοδαποί που διαβιούν στον αυτοσχέδιο καταυλισμό της Πάτρας και εκείνοι των οποίων η εργασία καθίσταται αντικείμενο εκμετάλλευσης, όπως συμβαίνει στα θερμοκήπια παραγωγής φράουλας στον νομό Ηλείας.
- Ο ΣτΠ έχει εντοπίσει επίσης προβλήματα στο πεδίο της απονομής ιθαγένειας, σε ομογενείς ή αλλογενείς.
ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ ΑΠΟΠΕΙΡΑ ΟΡΙΖΟΝΤΙΑΣ ΚΑΤΑΓΡΑΦΗΣ ΤΗΣ ΚΑΚΟΔΙΟΙΚΗΣΗΣ
Στην Ετήσια Έκθεση του 2008 ο Συνήγορος του Πολίτη επιχειρεί να εντοπίσει πρακτικές που καθιστούν τη λειτουργία της διοίκησης αμυντική και εσωστρεφή έναντι της κοινωνίας και των πολιτών. Τα φαινόμενα κακοδιοίκησης που εντόπισε ο ΣτΠ υπερβαίνουν τα όρια επιμέρους φορέων ή πεδίων πολιτικής.
Α) Η διοίκηση μετακυλίει δικά της λάθη και δικές της παραλείψεις στους πολίτες
Παραδείγματα :
1) Η διοίκηση με τις παλινωδίες και τις παραλείψεις της προκάλεσε σημαντικές ζημιές σε επιχειρήσεις που ανταποκρίθηκαν σε κίνητρα ενίσχυσης των επενδύσεων. Δεν γνωστοποιήθηκαν στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή οι σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις, με αποτέλεσμα να υποχρεωθούν οι επιχειρήσεις αυτές να επιστρέψουν εντόκως τις σχετικές φοροαπαλλαγές.
2) Όταν μπορεί να επιλέξει μεταξύ περισσοτέρων λύσεων, η διοίκηση συχνά αδιαφορεί για τις δυσμενείς επιπτώσεις που η επιλογή της μπορεί να συνεπάγεται για τους πολίτες. Π.χ. οι Δ.Ο.Υ. σπανίως κάνουν χρήση της δυνατότητας να προσδιορίσουν προσωρινά την αξία κληρονομούμενου ακινήτου σε περιοχές όπου δεν ισχύει το αντικειμενικό ή το μικτό σύστημα προσδιορισμού της αξίας. Συνήθως, ελέγχουν την ακρίβεια της δήλωσης του φορολογούμενου όταν πλησιάζει η συμπλήρωση της δεκαετούς παραγραφής. Τότε επιβάλλουν πρόστιμα και πρόσθετους φόρους, των οποίων το ύψος είναι πολλαπλάσιο (200% έως 300%) των φόρων που τεκμαίρεται ότι οι φορολογούμενοι προσπάθησαν να αποφύγουν.
3) Σε άλλες πάλι περιπτώσεις, η διοίκηση χρησιμοποιεί αυθαίρετα κριτήρια, παραβιάζοντας την αρχή της ισότητας. Π.χ. Δήμος αποφάσισε την απαλλαγή από την καταβολή τελών ύδρευσης – αποχέτευσης μόνο υπέρ των πολύτεκνων/οικονομικά ασθενών που είναι δημότες και όχι γενικά υπέρ των πολύτεκνων/οικονομικά ασθενών που κατοικούν μόνιμα στην περιφέρεια του Δήμου.
Παρομοίως, η διοίκηση δεν διστάζει να καταφύγει στην εύκολη λύση, όταν για παράδειγμα αναζητεί την πληρωμή δασμών, φόρων και προστίμων όχι από τον οφειλέτη αλλά από τον εγγυητή, ενώ της έχουν γνωστοποιηθεί από τον εγγυητή τα απαραίτητα στοιχεία για τον εντοπισμό του οφειλέτη.
Β) Δημόσιες υπηρεσίες δεν αναγνωρίζουν αποφάσεις άλλων διοικητικών οργάνων.
Δημόσιος Οργανισμός που αρνείται να καταβάλει την αποζημίωση που του επεβλήθη από την αρμόδια επιτροπή υπέρ πολίτη στον οποίο καθυστέρησε να απαντήσει.
Γ) Ακόμη και όταν ακυρώνονται αποφάσεις της από τα δικαστήρια, η Διοίκηση δεν συμμορφώνεται.
Δήμος, του οποίου η απόφαση να επιβάλει ειδικό πολιτιστικό τέλος ακυρώθηκε από την Περιφέρεια καθώς δεν είχε ανταποδοτικό χαρακτήρα (όπως επιβάλλει η
νομοθεσία). Ο Δήμος όχι μόνο δεν συμμορφώθηκε, αλλά εισέπραττε το τέλος για τρία χρόνια, έως ότου να εκδικαστεί η προσφυγή του στο ΣτΕ. Ακόμη και σήμερα αρνείται να συμμορφωθεί στην απορριπτική απόφαση του ΣτΕ επιστρέφοντας τα τέλη που εισέπραξε.
Δ) Η ελληνική διοίκηση φαίνεται να αγνοεί την ευρωπαϊκή πραγματικότητα
Για την πρόσληψη αλλοδαπής, με ιθαγένεια κράτους - μέλους της ΕΕ, απαιτείται εντοπιότητα, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι είναι εγγεγραμμένη σε οικογενειακή μερίδα του οικείου δήμου ούτε ότι κατοικεί πάνω από δεκαετία στον ίδιο δήμο.
Η Ετήσια Έκθεση για το 2008 δημοσιεύεται στην Ιστοσελίδα της Αρχής : www.synigoros.gr
