Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας αποτελεί, τα τελευταία επτά χρόνια, έναν ετήσιο θεσμό ο οποίος μέσω ενός ευρέως φάσματος εκδηλώσεων και δράσεων αποσκοπεί αφενός στην ευαισθητοποίηση της κοινής γνώμης, σχετικά με την προώθηση τρόπων μετακίνησης πιο φιλικών προς το περιβάλλον και πιο αποδοτικών όσον αφορά την ποιότητα ζωής του πολίτη, αφετέρου στην εισαγωγή μόνιμων πολιτικών και μέτρων για τη βιώσιμη κινητικότητα.
«Καθαρός αέρας για όλους (Clean air for all)» είναι το κεντρικό σύνθημα της φετινής Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας καθώς βάσει στοιχείων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η ατµοσφαιρική ρύπανση στα αστικά κέντρα εντείνεται δραματικά κάθε χρόνο, με την αστική κυκλοφορία να ευθύνεται για το 40% των εκποµπών CO2 και για το 70% των εκποµπών άλλων ρύπων, ενώ παράλληλα εκτιμάται ότι περισσότεροι από 100.000 πρόωροι θάνατοι κάθε χρόνο αποδίδονται στη ρύπανση που προκαλείται από την αστική κυκλοφορία.
Σύμφωνα και με την Ε.Ε. η ανάγκη ανάληψης δράσης προς την κατεύθυνση της βελτίωσης της ποιότητας της ατμόσφαιρας και γενικά της βιώσιμης ανάπτυξης των πόλεων, επιτάσσει την στροφή σε βιώσιμα μεταφορικά συστήματα με έμφαση στην προώθηση εναλλακτικών προς το Ι.Χ. τρόπων μετακίνησης. Στους εναλλακτικούς αυτούς τρόπους εντάσσονται αφενός η χρήση των Μέσω Μαζικής Μεταφοράς (Μ.Μ.Μ.) και αφετέρου το βάδισμα και το ποδήλατο που αποτελούν και τις πλέον ήπιες - κατ’ εξοχή μη ρυπαίνουσες - μορφές μετακίνησης.
Στην Ελλάδα τα προβλήματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης άρχισαν να εμφανίζονται τα τελευταία σαράντα χρόνια και συνδέονται κυρίως με την έντονη αστικοποίηση του πληθυσμού της χώρας. Με κορυφαίο παράδειγμα την περίπτωση της Αθήνας, η εισροή στα αστικά κέντρα της χώρας έγινε σχεδόν χωρίς κανένα προγραμματισμό (συγκρούσεις χρήσεων γης, άλογες επεκτάσεις, έκρηξη αυθαίρετης δόμησης, κ.α.), ο οποίος εδραίωσε το ρόλο του Ι.Χ. προκαλώντας μια στρεβλή ανάπτυξη του συστήματος μεταφορών που με τη σειρά του, έως και σήμερα, ευνοεί συστηματικά τις οδικές μεταφορές και τη χρήση των Ι.Χ. οχημάτων με αποτέλεσμα την κυκλοφοριακή συμφόρηση, το χαμηλό επίπεδο εξυπηρέτησης των Μ.Μ.Μ, την παρεμπόδιση της κινητικότητας και της προσβασιμότητας των πολιτών και την υποβάθμιση του περιβάλλοντος και της ποιότητας ζωής.
Η εικόνα της ατμοσφαιρικής ποιότητας των ελληνικών πόλεων παρουσιάζει μικτή εικόνα.
Η αστική κυκλοφορία εκτιμάται ότι συμμετέχει στις συνολικές εκπομπές CO2 σε ποσοστό της τάξεως του 16%. Μπορεί το ποσοστό αυτό να είναι χαμηλότερο του αντίστοιχου ευρωπαϊκού μέσου όρου (40%) εντούτοις, δεδομένης της υψηλής προτεραιότητας που έχει αποδοθεί στο θέμα της μείωσης των εκπομπών CO2, εξακολουθεί να θεωρείται υψηλό. Στις μετακινήσεις μέσα στην πόλη, υπολογίζεται ότι για κάθε χιλιόμετρο που διανύεται με Ι.Χ. όχημα εκπέμπονται περίπου 134 g ισοδύναμες μονάδες CO2. Εάν το ίδιο χιλιόμετρο διανυθεί με λεωφορείο, οι εκπομπές μειώνονται κάτω από το μισό, στα 64 g. Όταν το Ι.Χ. όχημα μεταφέρει μόνο τον οδηγό του, η κατανάλωση ενέργειας, ανά επιβατοχιλόμετρο, κυμαίνεται στα ίδια επίπεδα με αυτή ενός αεροπλάνου με το μέγιστο αριθμό επιβατών.
Προβλήματα που σχετίζονται με ρύπους όπως το διοξείδιο του θείου (SO2) και το μόλυβδο (Pb), έχουν σε σημαντικό βαθμό επιλυθεί, αλλά οι συγκεντρώσεις ρύπων, όπως το διοξείδιο του αζώτου (NO2) και οι κυκλικοί ακόρεστοι υδρογονάνθρακες (όπως το βενζόλιο) παρουσιάζουν αυξητικές τάσεις. Συγχρόνως, τα υψηλά επίπεδα ηλιοφάνειας στη χώρα, σε συνδυασμό με τις αυξανόμενες εκπομπές προδρόμων ουσιών, συχνά οδηγούν σε ανησυχητικά επίπεδα συγκεντρώσεων όζοντος (O3) κατά τη θερινή περίοδο. Τέλος, τα αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία αποτελούν διαχρονική αιτία προβληματισμού, εξακολουθούν να κινούνται σε επίπεδα που δεν επιτρέπουν εφησυχασμό. Ευτυχώς, η συμβολή φυσικών φαινομένων στις τελικές τους συγκεντρώσεις είναι σημαντική, περιορίζοντας αφενός τη συσχέτιση με αυξημένες ανθρωπογενείς εκπομπές και αφετέρου το ενδεχόμενο δυσμενών επιπτώσεων στον πληθυσμό.
Γενικά, το μέγεθος των προβλημάτων ατμοσφαιρικής ρύπανσης των ελληνικών πόλεων που συνδέονται με την κυκλοφορία, παρουσιάζει συσχέτιση αλλά όχι άμεση αναλογία με το μέγεθος της πόλης. Ενδεικτικά αναφέρεται ότι οι συγκεντρώσεις των ρύπων σε πόλεις με το μισό μέγεθος της Αθήνας δεν κινούνται στο ήμισυ των αθηναϊκών συγκεντρώσεων, αλλά συνήθως αρκετά υψηλότερα.
Οι περισσότεροι Έλληνες πολίτες δεν είναι πλήρως ενήμεροι για τα παραπάνω και πιο συγκεκριμένα δεν είναι πλήρως ενήμεροι για τις αρνητικές επιπτώσεις του τρόπου μετακίνησής τους στην ποιότητα της ατμόσφαιρας. Η Ευρωπαϊκή Εβδομάδα Κινητικότητας 2008 αποτελεί μοναδική ευκαιρία για την ενημέρωσή και κατ’ επέκταση ευαισθητοποίηση τους.
Στις εκδηλώσεις της φετινής Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας συμμετέχουν πάνω από 1.500 ευρωπαϊκές πόλεις με τις δράσεις τους να υποστηρίζονται από την Γ.Δ. Περιβάλλοντος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, γεγονός που υποδηλώνει την ιδιαίτερη σημασία του θέματος αλλά και την ουσιαστική προσπάθεια που γίνεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο να διατυπωθούν σχετικές απόψεις και να προωθηθούν καλές πρακτικές, που οδηγούν στην αναθεώρηση πολιτικών των μεταφορών και την συν-διαμόρφωση αντιλήψεων για ένα πιο «καθαρό» αστικό περιβάλλον.
Η κορυφαία αυτή Ευρωπαϊκή εκδήλωση πρέπει να ληφθεί σοβαρά και να αποκτήσει ιδιαίτερη σημασία για τους Έλληνες Πολίτες αλλά και την Πολιτεία.
Οι μεν Πολίτες οφείλουν επιτέλους να συνειδητοποιήσουν ότι η προώθηση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και των άλλων ήπιων μορφών μετακίνησης (πεζή, ποδήλατο, κτλ.) δεν μπορεί να παραμένει μια γενικόλογη δήλωση συμπαράστασης, άλλα πρέπει να γίνει πράξη που θα επιβεβαιώνεται καθημερινά. Γι’ αυτό και οφείλουν να σταματήσουν να ζητούν από τα Υπουργεία και τους Δήμους περαιτέρω διευκόλυνση της κυκλοφορίας των Ι.Χ. οχημάτων και να απαιτήσουν την ουσιαστική αναβάθμιση των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς και την απόδοση χώρου στις ήπιες μορφές μετακίνησης.
Από την πλευρά της η Πολιτεία οφείλει να θέσει νέους στόχους και προτεραιότητες κάνοντας «σημαία» της τη βιώσιμη κινητικότητα, αφήνοντας επιτέλους στην άκρη την παρωχημένη λογική της διευκόλυνσης των Ι.Χ. οχημάτων και ξεκινώντας από σήμερα μια ολοκληρωμένη πολιτική Διαχείρισης Κινητικότητας χωρίς αντιφάσεις με συγκεκριμένους στόχους και μακρόπνοο πρόγραμμα συγκεκριμένων στρατηγικών και μέτρων, να επιβάλλει μια προγραμματική στροφή στον περιορισμό της χρήσης του Ι.Χ., στην προώθηση των Μ.Μ.Μ. και συμπληρωματικά, στην άρτια εξυπηρέτηση των ήπιων μορφών μετακίνησης (πεζή, ποδήλατο) επηρεάζοντας ουσιαστικά την επιλογή του τρόπου μετακίνησης των Πολιτών.
Η Διαχείριση Κινητικότητας περιλαμβάνει μέτρα που χωρίζονται σε τρεις μεγάλες κατηγορίες, ξεκινώντας από «ήπια» και καταλήγοντας σε πιο «αυστηρά».
- Μέτρα ευαισθητοποίησης. Μέτρα που στοχεύουν στην ευαισθητοποίηση του κοινού και την αλλαγή ορισμένων κοινωνικών συμπεριφορών και συνεπώς στην αλλαγή συνηθειών μετακινήσεων και τρόπου μεταφοράς. Βασίζονται κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, στην πληροφόρηση, την υπόδειξη και την ευαισθητοποίηση - συνειδητοποίηση του κοινού.
- Μέτρα προώθησης/προσέλκυσης. Διαχειριστικά μέτρα που «ωθούν»τους χρήστες του συστήματος μεταφορών από το Ι.Χ. προς τα Μ.Μ.Μ. και τις ήπιες μορφές μετακίνησης, αυξάνοντας την ελκυστικότητα των τελευταίων. Τέτοια μέτρα περιλαμβάνουν π.χ. την συστηματική και ουσιαστική προώθηση της χρήσης των Μέσων Μαζικής Μεταφοράς μέσα από μια σειρά μέτρων όπως: βελτίωση της προσβασιμότητας των Μ.Μ.Μ. μέσω Σταθμών Μετεπιβίβασης, «έξυπνων» μηχανισμών ελέγχου της κυκλοφορίας, ώστε να δίνεται προτεραιότητα στα Μ.Μ.Μ., την συστηματική βελτίωση δρομολογίων και μέσων μεταφοράς, τη σωστή πληροφόρηση των μετακινούμενων (και μάλιστα σε πραγματικό χρόνο), τη βελτίωση της υποδομής για τους πεζούς και τα ποδήλατα, τη μείωση του κόστους εναλλακτικής μεταφοράς σε σχέση με τη χρήση του Ι.Χ., τη βελτίωση του συνολικού χρόνου μετακίνησης ανά προορισμό σε σύγκριση με το Ι.Χ. μέσω καλύτερης οργάνωσης και συντονισμού των βιώσιμων τρόπων μεταφοράς κ.α.
- Απαγορεύσεις και Τιμολογήσεις. Τέτοιου είδους μέτρα είναι πιο αυστηρά από τα προηγούμενα και περιλαμβάνουν περιορισμούς κυκλοφορίας και στάθμευσης, ανακατανομή των οδικού χώρου, χρεώσεις στάθμευσης, τέλη χρήσης οδικής υποδομής, τιμολόγηση της συμφόρησης καθώς και περιβαλλοντικές τιμολογήσεις.
Διεθνώς πάντως η αποτελεσματική Διαχείριση Κινητικότητας χρησιμοποιεί έναν ιεραρχημένο συνδυασμό των παραπάνω, για να επιτύχει αλλαγές στις μεταφορικές συνήθειες και στροφή των μετακινούμενων από το Ι.Χ. στα Μ.Μ.Μ. και τις ήπιες μορφές μετακίνησης. Αυτή η στροφή σε Μ.Μ.Μ. και ήπιες μορφές μετακίνησης, με παράλληλη αποθάρρυνση της χρήσης του Ι.Χ. αναπόφευκτα θα οδηγήσει σε ελάττωση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων και στην αναβάθμιση της ποιότητας ζωής των πολιτών.
Δυστυχώς, στην πράξη οι επιλογές της Πολιτείας δείχνουν πως δεν είναι πεπεισμένη ότι πρέπει να αποθαρρύνεται η χρήση των Ι.Χ. (αδυναμία δημιουργίας ποδηλατοδρόμων, αποφυγή χωροθέτησης ζωνών περιπάτου, ατολμία εφαρμογής πολιτικών ενίσχυσης της πεζής μετακίνησης, ανεπαρκής εφαρμογή μέτρων ενίσχυσης των Μ.Μ.Μ., αδυναμία εφαρμογής αυστηρών περιορισμών της χρήσης του Ι.Χ., κλπ.), πιθανώς διότι οι Πολίτες αλλά και οι Πολιτικοί εξακολουθούν ακόμη να τρέφουν τη μάταια ελπίδα ότι θα μπορούν να εξυπηρετούνται καλύτερα από το Ι.Χ. όχημα τους.
Αυτό άλλωστε αποδεικνύεται από την έλλειψη σοβαρής πολιτικής βούλησης και δράσης με την απουσία εκδηλώσεων στην πλειονότητα των ελληνικών πόλεων, στα πλαίσια της φετινής Ευρωπαϊκής Εβδομάδας Κινητικότητας. Εξαίρεση αποτελούν ο Δήμος Πατρέων, οι Δήμοι Αμπελοκήπων, Κορδελιού και Καλαμαριάς στην Θεσσαλονίκη, ο Δήμος Λαμιέων και ο Δήμος Ν. Ερυθραίας στην Αττική, όπου μεταξύ των εορταστικών εκδηλώσεων και των δράσεων προώθησης των εναλλακτικών τρόπων μετακίνησης εφαρμόζονται και μόνιμα μέτρα για την υποστήριξη τους, αλλά κυρίως προγραμματίζεται, αλλού σε μικρότερη και αλλού σε μεγαλύτερη έκταση (γεωγραφικά ή/και χρονικά), περιορισμός / απαγόρευση της κυκλοφορίας του Ι.Χ.
Για άλλη μια χρονιά πάντως, στα μεγάλα αστικά κέντρα όπως την Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη, η Πολιτεία δεν τόλμησε (έστω και για μια ημέρα) να ενοχλήσει τους χρήστες των Ι.Χ. αλλά περιορίστηκε απλώς σε μέτρα ευαισθητοποίησης, πληροφόρησης και διαφήμισης των πλεονεκτημάτων των Μ.Μ.Μ. Όπως όμως προαναφέρεται αυτά τα μέτρα είναι τα πιο «ήπια» και η επιτυχία τους εξαρτάται και από τον συνδυασμό τους με μέτρα των υπόλοιπων κατηγοριών.
Αναμένεται τουλάχιστον να φανεί εάν φέτος, σε αντίθεση με τις προηγούμενες χρονιές, θα υπάρξει η απαραίτητη κοινωνική συμμετοχή καθώς τα προηγούμενα έτη οι μονίμως «παραπονούμενοι» Πολίτες, απουσίασαν από την ενεργό συμμετοχή στην πολυδιαφημισμένη κοινωνία των πολιτών και δεν μπήκαν καν στον «κόπο» να τιμήσουν το πνεύμα της Εβδομάδας αφήνοντας το Ι.Χ. τους στο σπίτι, τουλάχιστον στην κορύφωση της Εβδομάδας, την «Ημέρα χωρίς αυτοκίνητο».
