Υποχωρεί η εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών απέναντι στη δικαιοσύνη • Το 98% των πολιτών πιστεύει ότι η διαφθορά είναι πλήρως διαδεδομένη • Συνεχίζονται τα προβλήματα για την Ελευθερία των ΜΜΕ •Σε δυσχερή θέση οι ανεξάρτητες αρχές • Η αστυνομική καταστολή, SLAPPs, παρακολουθήσεις και pushbacks συνθέτουν την εικόνα της χώρας αναφορικά με την κοινωνία των πολίτων και τα ανθρώπινα δικαιώματα.
Μεγαλώνει η λίστα των διεθνών εκθέσεων που αποτυπώνουν την «καθίζηση» του Κράτους Δικαίου που συντελείται με την «υπογραφή» της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας.
Η νέα έκθεση της Civil Liberties Union for Europe (Liberties) με την συμμετοχή της Inter Alia, περιγράφει πως μια σειρά θεσμών (δικαιοσύνη, ελευθερία του Τύπου, ανθρώπινα δικαιώματα) υποχωρούν και παραπέουν στην Ελλάδα πλήττοντας ανεπανόρθωτα το Κράτος Δικαίου της χώρας.
Δικαιοσύνη
Το σύστημα δικαιοσύνης στην Ελλάδα αντιμετωπίζει γενικά μακροχρόνιες προκλήσεις όσον αφορά την αποτελεσματικότητα, την αποδοτικότητα και την ποιότητά του, αναφέρει η έκθεση.
Υποχωρεί η εμπιστοσύνη των Ελλήνων πολιτών απέναντι στη δικαιοσύνη, ενώ ολοένα και περισσότερες δικαστικές υποθέσεις υψηλού δημοσίου ενδιαφέροντος χαρακτηρίζονται από καθυστερήσεις και αμφιλεγόμενες αποφάσεις.
Διαφθορά
Ο Νόμος 5090/2024 συνιστά μία απόπειρα της ελληνικής νομοθεσίας να συμμορφωθεί με τα διεθνή πρότυπα και ιδιαίτερα με τη Σύμβαση του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) για την καταπολέμηση της δωροδοκίας.
Η Ελλάδα γενικά έχει επαινεθεί για τη νομοθετική ρύθμιση κατά της διαφθοράς, ωστόσο η έλλειψη εφαρμογής και η απουσία πραγματικών καταδικών σε ποινικές υποθέσεις επιβεβαιώνουν ότι εξακολουθεί να θεωρείται ευρέως ως πολιτική προσχηματικού χαρακτήρα.
Παράλληλα, το 98% των Ελλήνων πολιτών θεωρεί ότι η διαφθορά είναι διαδεδομένη στη χώρα, ποσοστό συντριπτικά υψηλότερο από τον μέσο όρο της ΕΕ, που ανέρχεται στο 68%.
Ελευθερία του Τύπου
Η Ελλάδα αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις στη ρύθμιση των μέσων ενημέρωσης και των τηλεπικοινωνιών, στο ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ, στην ελευθερία του τύπου και στην ασφάλεια των δημοσιογράφων. Η πολιτική επιρροή, οι περιορισμένοι πόροι και η συγκεντρωτική ιδιοκτησία εμποδίζουν τον πλουραλισμό και την ανεξαρτησία των μέσων ενημέρωσης, ενώ οι καταχρηστικές αγωγές SLAPPs και η απουσία μεταρρυθμίσεων επιδεινώνουν το ισχύον οδυνηρό περιβάλλον.
Θεσμικά αντίβαρα
Οι ανεξάρτητες αρχές στην Ελλάδα αντιμετωπίζουν προκλήσεις ως προς την αυτονομία τους, κυρίως λόγω πολιτικών πιέσεων και περιορισμένων εξουσιών, όπως φαίνεται από τις συγκρούσεις με την Αρχή Διασφάλισης του Απορρήτου των Επικοινωνιών (ΑΔΑΕ) μετά το σκάνδαλο των υποκλοπών.
Οι νομοθετικές διαδικασίες στερούνται διαφάνειας και η πρόσβαση στη δημόσια πληροφορία εμποδίζεται από την πολυπλοκότητα.
Κοινωνία των Πολιτών
Τα τελευταία χρόνια, σύμφωνα πάντα με την έκθεση, παρατηρείται μια σταδιακή συρρίκνωση του πολιτικού και ακτιβιστικού χώρου, λόγω των κατασταλτικών ρυθμίσεων κατά των ΜΚΟ, των SLAPPs που στοχεύουν ακτιβιστές, της αστυνομικής βίας κατά των ειρηνικών διαδηλώσεων και νομική όχληση υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
Το σκάνδαλο των παρακολουθήσεων και οι παραβιάσεις της ιδιωτικότητας των δεδομένων επιτείνουν αυτές τις προκλήσεις, παρά τις κάποιες θετικές δικαστικές αποφάσεις.
Η έκθεση ωστόσο εκθειάζει τη χώρα μας για τη νομιμοποίηση του γάμου των ομόφυλων.
Ανθρώπινα δικαιώματα
Σε μια ιστορική απόφαση, το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΔΔΑ) καταδίκασε την Ελλάδα για πρώτη φορά για περιστατικό επαναπροώθησης στον Έβρο.
Η υπόθεση αφορούσε την αναγκαστική επιστροφή αιτούντων άσυλο στην Τουρκία χωρίς τη δέουσα διαδικασία, παραβιάζοντας τα θεμελιώδη δικαιώματά τους.
Αυτή η απόφαση θέτει σημαντικό νομικό προηγούμενο, αναδεικνύοντας το μείζον ζήτημα των επαναπροωθήσεων στα ευρωπαϊκά σύνορα.
Η παρακμή της δημοκρατίας βαθαίνει, τα εργαλεία της ΕΕ αποδεικύονται ανεπαρκή
Στο σύνολο της Ε.Ε. η έκθεση υπογραμμίζει ότι η δημοκρατική ύφεση της Ευρώπης έχει βαθύνει το 2024. Οι χώρες που θεωρούνται δημοκρατικά προπύργια διολισθαίνουν προς αυταρχικές τάσεις και τα εργαλεία της ΕΕ για τη διαφύλαξη του Κράτους Δικαίου καθίστανται όλο και πιο αναποτελεσματικά.
Στην έκτη έκδοσή της από το 2019, η έκθεση 600 σελίδων εντοπίζει τις πιο σημαντικές παραβιάσεις στους τομείς της δικαιοσύνης, της διαφθοράς, της ελευθερίας των μέσων ενημέρωσης, των θεσμικών αντιβάρων, του χώρου της κοινωνίας των πολιτών και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρωπαϊκή Ένωση, για το έτος αναφοράς 2024.
Στην ίδια έκθεση αναφέρεται ότι η Ιταλία «παίρνει τα ηνία», και ακολουθούν πέντε ακόμα «διαλυτικές χώρες», η Βουλγαρία, η Κροατία, η Ρουμανία και η Σλοβακία, οι οποίες «υπονομεύουν σκοπίμως το κράτος δικαίου σε όλε σχεδόν τις πτυχές του».
Στην Ουγγαρία, που από καιρό κατατάσσεται ως «εκλογική απολυταρχία», οι ερευνητές εντόπισαν «σημαντική οπισθοδρόμηση» του κράτους δικαίου το 2024. Η πίεση στις μη κυβερνητικές ομάδες και τα μέσα ενημέρωσης εντάθηκε μετά την έναρξη λειτουργίας του γραφείου προστασίας της κυριαρχίας της Ουγγαρίας, το οποίο έχει ευρείες εξουσίες να ερευνά Ούγγρους που δραστηριοποιούνται στη δημόσια ζωή.
«Η δημοκρατική ύφεση της Ευρώπης έχει βαθύνει το 2024», ανέφερε σε ανακοίνωσή της η Liberties. Η έκθεση τόνισε τα δικαστικά συστήματα που υπόκεινται σε πολιτική χειραγώγηση, την αδύναμη επιβολή του νόμου κατά της διαφθοράς, την υπερβολική χρήση ταχέων νομοθετικών διαδικασιών, την παρενόχληση δημοσιογράφων και τους αυξανόμενους περιορισμούς στις ειρηνικές διαδηλώσεις. «Χωρίς αποφασιστική δράση, η ΕΕ κινδυνεύει με περαιτέρω δημοκρατική διάβρωση», καταλήγει η έκθεση – που συντάχθηκε από 43 οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε 21 κράτη μέλη της ΕΕ.
Το Liberties ξεκίνησε τις ετήσιες εκθέσεις το 2019 για να ελέγξει τις εκθέσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για το κράτος δικαίου, οι οποίες προορίζονται να χρησιμεύσουν ως δημοκρατικός έλεγχος υγείας στα κράτη μέλη της ΕΕ. Οι έξι εκθέσεις της ΜΚΟ έδειξαν «την ανησυχητική εμμονή των παραβιάσεων του κράτους δικαίου σε ολόκληρη την Ευρωπαϊκή Ένωση », δήλωσε ο Βίκτορ Καζάι, ανώτερος εμπειρογνώμονας κράτους δικαίου στο Liberties. «Όλες οι θεμελιώδεις πτυχές του κράτους δικαίου αντιμετώπισαν όλο και πιο σοβαρά προβλήματα τα τελευταία χρόνια», πρόσθεσε, ενώ οι προσπάθειες της ΕΕ να αναστρέψει την παρακμή ήταν «απογοητευτικά περιορισμένες».
«Η πιο ανησυχητική κατηγορία χωρών ήταν οι κυβερνήσεις που έπαιρναν μέτρα για να υπονομεύσουν το κράτος δικαίου», δήλωσε ο Καζάι.
Αντιδημοκρατικές τάσεις
Στην Ιταλία οι ερευνητές τόνισαν πώς η κυβέρνηση της Giorgia Meloni είχε συντάξει προτάσεις για να δώσει «ανοιχτές εξουσίες» στο υπουργείο Δικαιοσύνης έναντι των εισαγγελέων, κάτι που θα αύξανε τον πολιτικό έλεγχο στο δικαστικό σώμα. Οι Ιταλοί συνεισφέροντες επισήμαναν επίσης «πρωτοφανή επίπεδα παρέμβασης στα δημόσια μέσα ενημέρωσης», όπως η ακύρωση του «αντιφασιστικού μανιφέστου» του συγγραφέα Antonio Scurati και η πειθαρχική υπόθεση που άνοιξε κατά του παρουσιαστή του talkshow στο οποίο επρόκειτο να πραγματοποιηθεί η ομιλία.
Στη Βουλγαρία η έκθεση εξέτασε τον τρόπο με τον οποίο ξεκίνησαν έρευνες κατά της διαφθοράς εναντίον επιφανών πολιτικών αντιπάλων της κυβέρνησης, ενώ συνεχίστηκαν τα μακροχρόνια σχέδια – όπως η απόρριψη οικοδομικών απορριμμάτων στον δήμο της Σόφιας. Στη Σλοβακία , έχουν υψωθεί κόκκινες σημαίες σχετικά με πολλές αλλαγές που εισήγαγε η κυβέρνηση του εθνικιστή λαϊκιστή Robert Fico , συμπεριλαμβανομένης της κατάργησης του γραφείου του κεντρικού εισαγγελέα και ενός νομοσχεδίου ξένων πρακτόρων “ρωσικού τύπου” που θα απαιτούσε από τις ΜΚΟ να φέρουν τη ετικέτα “οργανισμού που υποστηρίζεται από το εξωτερικό” εάν λάβουν περισσότερα από 40€ από τη Ρωσία.
Στην Κροατία η ακεραιότητα του δικαστικού συστήματος θεωρήθηκε ότι έχει καταστραφεί, μετά την ανάδειξη στη θέση του γενικού εισαγγελέα του Ιβάν Τουρούντιτς, δικαστή με στενούς δεσμούς με το κυβερνών κόμμα Κροατική Δημοκρατική Ένωση (HSZ). Η ευρωπαϊκή εισαγγελία διαμαρτυρήθηκε για «τις συστημικές προκλήσεις της Κροατίας όσον αφορά την τήρηση του κράτους δικαίου» , αφού το γραφείο του Turudić φάνηκε να αμφισβητεί το δικαίωμα της EPPO να διερευνήσει μια ύποπτη υπόθεση απάτης κατά του προϋπολογισμού της ΕΕ.
Στη Ρουμανία οι πρόσφατες προεδρικές εκλογές αποκάλυψαν πώς το TikTok θα μπορούσε να επιτρέψει σε έναν ελάχιστα γνωστό υπερεθνικιστή να φτάσει στη νίκη , ενώ ένα νομοσχέδιο για τη διασφάλιση της ανεξαρτησίας της δημόσιας υπηρεσίας τηλεόρασης και ραδιοφώνου είναι σε αχρηστία στο κοινοβούλιο από το 2021.
Οι συντάκτες της έκθεσης προειδοποίησαν επίσης ότι οι «δημοκρατίες-πρότυπα», συμπεριλαμβανομένης της Γαλλίας και της Γερμανίας, στη βορειοδυτική Ευρώπη δεν ήταν άτρωτες στα προβλήματα.
Στη Γαλλία οι ερευνητές προειδοποίησαν για την αυξανόμενη χρήση της διαδικασίας του άρθρου 49.3 για την προώθηση αποφάσεων χωρίς ψήφο, καθώς και για τους αυξανόμενους περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης, που εισήχθησαν πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες ή για την αντιμετώπιση ξένων παρεμβάσεων.
Στη Γερμανία οι ερευνητές επαίνεσαν τους ισχυρότερους κανόνες που έχουν σχεδιαστεί για την καταπολέμηση των «περιστρεφόμενων θυρών», όπου ανώτεροι αξιωματούχοι αναλαμβάνουν θέσεις εργασίας σε τομείς που ρύθμισαν πρόσφατα. Ωστόσο, εξέφρασαν ανησυχίες για «υπερβολικές και δυσανάλογες» απαντήσεις σε φιλοπαλαιστινιακά γεγονότα, συμπεριλαμβανομένης της λογοκρισίας των φιλοπαλαιστινιακών φωνών ή της άρνησης εισόδου στη χώρα στον Έλληνα πρώην υπουργό Οικονομικών Γιάνη Βαρουφάκη, ο οποίος είχε προσκληθεί να μιλήσει σε μια τέτοια εκδήλωση. Τον περασμένο Απρίλιο η αστυνομία απαγόρευσε μια τριήμερη παλαιστινιακή διάσκεψη στο Βερολίνο φοβούμενη ότι θα έδινε μια πλατφόρμα σε αντισημιτικές απόψεις.
Η Πολωνία η οποία προσπαθεί να ανατρέψει την επίθεση σε ανεξάρτητους θεσμούς, περιγράφηκε ως προειδοποιητική ιστορία. Η κυβέρνηση συνασπισμού υπό τον Ντόναλντ Τουσκ προσπάθησε να αποκαταστήσει τη δικαστική ανεξαρτησία και τον πλουραλισμό των μέσων ενημέρωσης , αλλά έχει έρθει σε σύγκρουση με τον πρόεδρο Αντρέι Ντούντα, ο οποίος είναι ευθυγραμμισμένος με το προηγούμενο κυβερνών κόμμα, καθώς και την πολυπλοκότητα της απομάκρυνσης των παραβιασμένων θεσμών . Η Πολωνία «καταδεικνύει ότι η αντιμετώπιση της διακυβευμένης ανεξαρτησίας των θεσμών είναι μια εξαιρετικά προκλητική και εύθραυστη προσπάθεια», ανέφερε η Liberties.
Η ΜΚΟ καλεί την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να σκληρύνει την άσκηση παρακολούθησης των χωρών συνδέοντάς την με την αποδέσμευση κονδυλίων της ΕΕ, καθώς και με την επιτάχυνση της νομικής δράσης για παραβιάσεις του κράτους δικαίου.
