Η αποκαλυπτική έρευνα της «δημοκρατίας» φέρνει στο φως το πάρτι των πολυεθνικών, καθώς δεν διαθέτουν την αναγκαία από τον νόμο «άδεια εμπορίας πόσιμου ύδατος»
Διαφυγόντα κέρδη πολλών εκατομμυρίων ευρώ έχει ο δημόσιος τομέας, και συγκεκριμένα πολλοί δήμοι της χώρας, καθώς κάποιες βιομηχανίες παραγωγής αναψυκτικών, και μάλιστα κυρίως τα μεγαθήρια του κλάδου -ξένων συμφερόντων-, δεν διαθέτουν (έστω τα τελευταία χρόνια) την αναγκαία από τον νόμο «άδεια εμπορίας πόσιμου ύδατος».
Από τη Μαρία Παναγιώτου
Ως επακόλουθο, οι βιομηχανίες αυτές δεν καταβάλλουν στα δημοτικά ταμεία τα δικαιώματα που προβλέπονται από τη σχετική νομοθεσία, το σύνολο των οποίων σε βάθος χρόνου, μαζί με τα πρόστιμα που ορίζονται από τον νόμο ως ισότοπα των δικαιωμάτων που δεν καταβλήθηκαν, μπορεί να έχει φτάσει πλέον σε αστρονομικά επίπεδα.
Το σκηνικό, σύμφωνα με την έρευνα της «δημοκρατίας», είναι διαφορετικό στον τομέα εμφιάλωσης νερού, όπου ο νόμος υποχρεώνει σε ανάλογη αδειοδότηση και πληρωμή δικαιωμάτων, καθώς στην πλειονότητά τους οι εταιρίες έχουν τακτοποιήσει τις συγκεκριμένες υποχρεώσεις τους. Διευκρινίζουμε πως με βάση τη νομοθεσία η συγκεκριμένη άδεια εγκρίνεται από τον δήμο στον οποίο βρίσκεται η παραγωγική μονάδα, ανεξάρτητα από το ποια είναι η πηγή υδροδότησης και αν αυτή ανήκει ή όχι στον δήμο (γεώτρηση, εταιρία ύδρευσης, πηγή κ.λπ.), ενώ και τα δικαιώματα, που υπολογίζονται από το 2014 ως ποσοστό επί των πωλήσεων (!), αποδίδονται επίσης στον δήμο.
Το συγκλονιστικό είναι πως τον χορό στα διαφυγόντα κέρδη… στον κλάδο των αναψυκτικών «σέρνει» η Coca-Cola Τρία Εψιλον που ανήκει στον πολυεθνικό κολοσσό Coca-Cola HBC και η οποία στον κλάδο των αναψυκτικών στην Ελλάδα ελέγχει μερίδιο της αγοράς που ξεπερνάει το 60% (ποσοστό που υπερβαίνει ακόμα και το 75% στη μικρή λιανική, σύμφωνα με ανακοινώσεις), αφού δεν διαθέτει τη σχετική άδεια και δεν πληρώνει τα αναλογούντα δικαιώματα, όπως παραδέχτηκαν στη «δημοκρατία» οι δημοτικοί αρμόδιοι για το θέμα.
Παράλληλα, βέβαια, ανακαλύψαμε ότι είναι εξαιρετικά δύσκολο να καταφέρει κάποιος να μιλήσει με τους επικεφαλής της πολυεθνικής, καθώς φαίνεται πως τους προστατεύει ένα αδιαπέραστο τείχος. Στον αντίποδα βρίσκονται μικρές ελληνικές εταιρίες, οι οποίες σε μεγάλο ποσοστό διαθέτουν άδεια και πληρώνουν δικαιώματα με τη μηνιαία τακτικότητα, που επιβάλλει ο νόμος. Το γεγονός προφανώς αποτελεί παράλληλα και ακόμα ένα στοιχείο νόθευσης του ανταγωνισμού, αφού τα μεγαθήρια που δεν πληρώνουν αξιοποιούν τα συγκεκριμένα ποσά στην περαιτέρω ανάπτυξή τους, πνίγοντας ακόμα περισσότερο τους μικρότερους, οι οποίοι φροντίζουν να καλύπτουν και τις υποχρεώσεις που έχουν απέναντι στο κράτος. Ας μην ξεχνάμε πως το νερό αποτελεί πλουτοπαραγωγική πηγή κάθε χώρας, η εμπορία του οποίου (και όχι μόνο η χρήση του) πρέπει να αποδίδει χρήματα στα δημόσια ταμεία. Φανταστείτε, δε, την πολλαπλή ανάπτυξη που θα μπορούσαν να έχουν κάποιοι δήμοι, εάν εισέπρατταν τα συγκεκριμένα ποσά.
Στο αναψυκτικό… το μεγάλο ψάρι πνίγει το μικρό
Τον Δεκέμβριο του 2022, σε έντυπα που ασχολούνται με τον κλάδο δημοσιεύτηκε η είδηση πως η κρητική εταιρία ΤΕΜΕΝΙΑ ΙΚΕ, που διοικητικά ανήκει στον Δήμο Καντάνου – Σελίνου της Περιφέρειας Χανίων, κλήθηκε να πληρώσει χιλιάδες ευρώ σε πρόστιμα. Σύμφωνα με τις πληροφορίες που υπήρχαν στο δημοσίευμα, το πρόστιμο αποδόθηκε επειδή από το 2014, όταν άλλαξε η νομοθεσία και το σχετικό δικαίωμα άρχισε να υπολογίζεται με βάση τις πωλήσεις και όχι την ποσότητα ύδατος, η εταιρία δεν είχε καταβάλει τα αναλογούντα ποσά.
Σύμφωνα με το ίδιο δημοσίευμα, όμως, ο Γιάννης Γαροφαλάκης, γιος του ιδρυτή της εταιρίας και εκ των διαχειριστών της σήμερα, υποστήριζε μεταξύ άλλων ότι ζητούσε από τον δήμο να υπογραφεί η σχετική σύμβαση, αλλά αυτό δεν είχε γίνει δεκτό με διάφορα επιχειρήματα. Τελικά, τον Ιανουάριο του 2023 η Αποκεντρωμένη ακύρωσε το πρόστιμο προς την ΤΕΜΕΝΙΑ ΙΚΕ, αποδεχόμενη προφανώς την επιχειρηματολογία της εταιρίας. Για την ιστορία, η ΤΕΜΕΝΙΑ παράγει αναψυκτικά και τύπου Cola, καθώς και σειρά από το λεγόμενο «παγωμένο τσάι».
Το γεγονός ότι μία μικρή βιομηχανία στην Κρήτη, που εκμεταλλεύεται κυρίως την τοπική αγορά, κινδύνεψε με πρόστιμα χιλιάδων ευρώ μάς προκάλεσε εύλογα ερωτήματα για την κατάσταση στους άλλους δήμους της χώρας, που φιλοξενούν εντός των διοικητικών τους ορίων βιομηχανίες και ιδιαιτέρως για εκείνες που δεσπόζουν στον κλάδο και θα πρέπει να έχουν καταβάλει έως τώρα πολλά εκατομμύρια σε δικαιώματα με τις πωλήσεις που έχουν. Στο πλαίσιο της έρευνάς μας αποφασίσαμε να επικοινωνήσουμε με δήμους που διαθέτουν μερικές από τις πλέον γνωστές βιομηχανίες αναψυκτικών εντός των διοικητικών τους ορίων, προκειμένου να πληροφορηθούμε εάν διαθέτουν τη σχετική άδεια κι αν καταβάλλουν τα νόμιμα δικαιώματα.
Επικοινωνήσαμε εξίσου και με τις βιομηχανίες, υποβάλλοντας τα εξής συγκεκριμένα ερωτήματα:
Καταθέτει η εταιρία σας αιτήσεις για άδεια εμπορίας πόσιμου (ιαματικού ή μη) ύδατος (άρθρο 12 του ΒΔ 24-9/20-101958, όπως τροποποιήθηκε από το άρθρο 63 του ν.4483/2017 και το άρθρο 27 του ν. 5093/2023) στον δήμο (ή στους δήμους) από όπου κάνετε υδροληψία (είτε το δικαίωμα εκμετάλλευσης ανήκει στον δήμο είτε όχι);
Διαθέτετε την προαναφερθείσα άδεια από τον δήμο (ή τους δήμους);
Αποδίδετε τα σχετικά δικαιώματα στη δημοτική Αρχή;
Φυσικά, τα ίδια ερωτήματα απευθύναμε και για την ΤΕΜΕΝΙΑ ΙΚΕ. Από τις σχετικές υπηρεσίες του Δήμου Καντάνου – Σελίνου μάς ενημέρωσαν πως η εταιρία διαθέτει σήμερα άδεια και καταβάλλει τακτικά τα δικαιώματα. Από την πλευρά της εταιρίας μάς απάντησε ο κ. Γαροφαλάκης, επισημαίνοντας πως η εταιρία που εκπροσωπεί διαθέτει τη σχετική άδεια εμπορίας νερού, την οποία όμως απέκτησε «μετά κόπων και βασάνων δύο χρόνια μετά την αίτησή μας» και πως πληρώνονται τα δικαιώματα «ανελλιπώς κάθε μήνα».
Η μεγαλύτερη έκπληξη για εμάς ήταν η ανακάλυψη πως τίποτα από τα παραπάνω δεν συμβαίνει στην κυρίαρχη του κλάδου Cοca-Cola.
Η Coca-Cola… πλανάται ως φάντασμα πάνω από τη χώρα
Η βασική παραγωγή της εταιρίας Coca-Cola Τρία Εψιλον τοποθετείται χωροταξικά στο Σχηματάρι, δηλαδή στον Δήμο Τανάγρας, ο οποίος προέκυψε με το πρόγραμμα «Καλλικράτης» από τη συνένωση των Δήμων Δερβενοχωρίων, Οινοφύτων, Σχηματαρίου και Τανάγρας. Σε αυτό το σημείο η εταιρία έχτισε μία τεράστια μονάδα, την οποία ονόμασε mega-plant και η οποία σύμφωνα με δημοσιεύματα παραδόθηκε επίσημα το 2018. Οπως πληροφορούμαστε από το σάιτ της εταιρίας, σε αυτό το εργοστάσιο παράγεται το 96% των αναψυκτικών και το 100% των χυμών τόσο για την εγχώρια αγορά όσο και για τις εξαγωγές της εταιρίας σε 11 χώρες (σ.σ.: οι εξαγωγές πάντως εξαιρούνται από τη νομοθεσία στην καταβολή των σχετικών δικαιωμάτων).
Αναζητήσαμε μέσω της Δι@ύγειας εγκρίσεις «άδειας εμπορίας νερού», καθώς το θέμα και πρέπει να «περνάει» από δημοτικό συμβούλιο και γίνονται σχετικές εισηγήσεις από τις Οικονομικές Διευθύνσεις. Δεν καταφέραμε να ανακαλύψουμε κάτι σχετικό για την εταιρία Coca-Cola Τρία Εψιλον στον Δήμο Τανάγρας.
Επικοινωνήσαμε, λοιπόν, με τον δήμο. Στην αρχική επικοινωνία που είχαμε με τον γενικό γραμματέα, δυστυχώς έμοιαζε σαν να μη γνωρίζει καν τη σχετική νομοθετική πρόβλεψη. Ενημερώσαμε για τις διατάξεις, προκειμένου να αναζητηθεί η πιθανότητα να υπάρχει η απαιτούμενη άδεια και να γίνονται οι πληρωμές των δικαιωμάτων. Επικοινωνήσαμε με τον δήμο ξανά, μερικές μέρες αργότερα, για να λάβουμε την ξεκάθαρη απάντηση πως δεν υπάρχει αυτό που αναζητούμε αλλά… «θα το φροντίσουμε». Αποφασίσαμε στη συνέχεια να επικοινωνήσουμε με την ίδια την εταιρία, όπως πράξαμε σε όλες τις περιπτώσεις. Αυτό που αντιμετωπίσαμε, μοιάζει πραγματικά πρωτοφανές για πολυεθνικό και -υποτιθέμενης- εύρυθμης λειτουργίας κολοσσό.
Στο τηλεφωνικό κέντρο δεν μπορούσαν να μας συνδέσουν με τα γραφεία της διοίκησης για να υποβάλουμε τις ερωτήσεις μας. Μας έδωσαν, ωστόσο, κάποιους απευθείας τηλεφωνικούς αριθμούς των γραφείων στην Αττική για να μιλήσουμε. Μόνο που οι αριθμοί αυτοί, σύμφωνα με το σχετικό ηχογραφημένο μήνυμα, δεν αντιστοιχούν σε συνδρομητές σταθερής τηλεφωνίας.
Κάναμε εκ νέου προσπάθειες να βρούμε κάποια λύση μέσω του τηλεφωνικού τους κέντρου, αλλά ήταν αδύνατο. Μας συνέστησαν, ωστόσο, να στείλουμε email στον κεντρικό λογαριασμό της εταιρίας -όπως και πράξαμε-, στέλνοντας και τις ερωτήσεις μας. Λίγες μέρες μετά τη λήξη της προθεσμίας που θέσαμε στην εταιρία για να απαντήσει λάβαμε μήνυμα από την υπεύθυνη επικοινωνίας, η οποία απολογούνταν για την ταλαιπωρία μας. Επειδή διαθέταμε ακόμη χρόνο, πριν από τη δημοσίευση, ώστε να συμπεριλάβουμε και τις απαντήσεις της Coca-Cola Τρία Εψιλον στο ρεπορτάζ μας, ενημερώσαμε για το γεγονός την υπεύθυνη. Η απάντηση που πήραμε ήταν: «Σας ευχαριστούμε πολύ για την επέκταση του deadline, όμως δυστυχώς δεν θα προλάβουμε να ανταποκριθούμε έγκαιρα. Με μεγάλη χαρά να συνεργαστούμε σε επόμενη ευκαιρία, έχοντας εξαρχής απευθείας επικοινωνία». Εμείς βέβαια δεν είχαμε ζητήσει να συνεργαστούμε με την Coca-Cola, αλλά να μας απαντήσουν εάν πληρώνουν στο Δημόσιο τα λεφτά που ορίζει ο νόμος!
Το ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι πως μέσα από τη Δι@ύγεια ανακαλύψαμε ότι τον περασμένο Ιανουάριο η δημοτική επιτροπή συνεδρίασε έπειτα από πρόσκληση του δημάρχου Βασίλη Περγάλια και ενέκρινε δωρεά από το ίδρυμα της Coca-Cola (Coca-Cola Foundation), ώστε να χρηματοδοτηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος ZERO DROP SCΗIMATARI, το οποίο η εταιρία «τρέχει προφανώς» για να χτίσει το εταιρικό-κοινωνικό της προφίλ, έργο που στόχο έχει «την εξοικονόμηση νερού παραγόμενου από συμβατικές πηγές στις διάφορες χρήσεις του Δήμου Τανάγρας». Το πρόγραμμα, που φυσικά εγκρίθηκε, είχε λάβει έναν χρόνο νωρίτερα έγκριση και από το δημοτικό συμβούλιο, ενώ έχει υπογραφεί μεταξύ της εταιρίας και του δήμου και μνημόνιο συνεργασίας.
Η δωρεά, το ύψος της οποίας δεν αναφέρεται, είχε μάλιστα τεράστια προβολή σε πολλά μέσα ενημέρωσης τον περασμένο Δεκέμβριο, αφού αναρτήθηκε και στο Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων, με σχετική φωτογραφία του δημάρχου με τους επικεφαλής της βιομηχανίας. Ετσι, με αστείο κόστος -το πιο πιθανό- η Coca-Cola Τρία Εψιλον κατάφερε να δημιουργήσει το προφίλ μιας εταιρίας με περιβαλλοντικές ανησυχίες και στόχο την πολυθρύλητη βιώσιμη ανάπτυξη, που ενδιαφέρεται να χρηματοδοτήσει έργα τα οποία θα έχουν θετικό αποτύπωμα στην περιοχή όπου διατηρεί τη βασική παραγωγική της μονάδα. Επικοινωνιακό κέρδος που είναι δύσκολο να αποτιμηθεί οικονομικά και πάντως είναι σίγουρα μεγαλύτερο από το ποσό που θα διαθέσει.
Το ερώτημα είναι: Εάν η Coca-Cola πλήρωνε στον δήμο τα δικαιώματα που προβλέπονται από τον νόμο, ο δήμος θα είχε ανάγκη τη συγκεκριμένη δωρεά; Η απάντηση είναι μάλλον προφανής, καθώς τα σχετικά τέλη θα μπορούσαν να χρηματοδοτήσουν ακόμα πιο σοβαρά και μεγάλα αναπτυξιακά έργα, που θα άλλαζαν καθοριστικά το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της περιοχής.
Το ιστορικό του νομοθετικού πλαισίου από το βασιλικό διάταγμα του 1958
Το θέμα της «άδειας εμπορίας νερού» ρυθμίστηκε πρώτη φορά το 1958 με βασιλικό διάταγμα (ΒΔ 24-9/20-10-1958) στο οποίο οριζόταν ότι «η εμπορία ποσίμων υδάτων, ιαματικών ή μη, ανηκόντων εις δήμους και κοινότητας και οπωσδήποτε διατιθεμένων απαγορεύεται άνευ ρητής εγκρίσεως του συμβουλίου». Οριζόταν ακόμα πως ο υπολογισμός του δικαιώματος θα γινόταν τότε (και για αρκετά χρόνια μετά) με βάση την κατανάλωση νερού, δηλαδή με υδρομέτρηση.
Το 1980 (άρθρο 2, ν. 1080/1980) εισήχθησαν νέες ρυθμίσεις που τροποποίησαν και συμπλήρωσαν το βασιλικό διάταγμα, εισάγοντας μεταξύ άλλων και την κατηγορία των χυμών και των αναψυκτικών: «Η εμπορία ποσίμων ιαματικών ή μη υδάτων εις δήμους ή κοινότητας διατιθεμένων είτε εν φυσική καταστάσει, είτε δι’ αναμίξεως αυτών μετά χημικών ή άλλων ουσιών ή χυμών και υφ’ αναμίξεως αυτών μετά χημικών ή άλλων ουσιών ή χυμών και υφ’ οιανδήποτε ονομασίας, κατάστασιν και συσκευασίαν, επιτρέπεται […] μόνο κατόπιν άδειας, χορηγούμενης αιτήσει του ενδιαφερομένου».
Μάλιστα, στον συγκεκριμένο νόμο το δικαίωμα ορίστηκε σε «0,30 δραχμάς ανά λίτρον ύδατος» και σε «0,20 δραχμάς όταν γίνεται πρόσμιξης τούτου μετά χυμών», ενώ προσδιορίστηκαν και οι ποινές φυλάκισης και τα πρόστιμα για όσους δεν διαθέτουν άδεια και δεν καταβάλλουν δικαιώματα. Ποινές και πρόστιμα ισχύουν και σήμερα. Το 1989 (άρθρο 26, ν. 1828/1989) σε σχετική τροποποίηση εισήχθη μια σημαντική διευκρίνιση. Ορίστηκε ρητώς πως και στην περίπτωση που τα νερά τα οποία διατίθενται δεν ανήκουν στους δήμους αρμόδιος να χορηγήσει την άδεια και να προσδιορίσει το δικαίωμα είναι ο δήμος.
Η επόμενη σημαντική τροποποίηση πραγματοποιήθηκε το 2014 (άρθρο 23, ν. 4255/2014), όταν άλλαξε ο τρόπος υπολογισμού των δικαιωμάτων και από την υδρομέτρηση περάσαμε στο ποσοστό επί των πωλήσεων. Η πρόβλεψη του 2014 όριζε ότι το δικαίωμα καθορίζεται με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου σε ποσοστό από 1,5 έως 3 τοις χιλίοις για το νερό και 1,5 έως 2 τοις χιλίοις όταν γίνεται πρόσμιξη με χυμούς και υπολογίζεται επί της συνολικής αξίας των αντίστοιχων πωλήσεων (!) οι οποίες προκύπτουν από τα βιβλία και τα στοιχεία που τηρούνται από την επιχείρηση.
Οριζε ακόμα πως, όταν το νερό που διατίθεται ανήκει στον δήμο, το παραπάνω ποσοστό καθορίζεται ελεύθερα από αυτόν και πως οι υπεύθυνοι των εταιριών πρέπει να κάνουν δήλωση εντός 20 ημερών από τη λήξη κάθε μήνα, με την οποία να βεβαιώνεται η αξία των πωλήσεων του προηγούμενου μήνα. Η επόμενη τροποποίηση ήρθε το 2017 (άρθρο 63, ν. 4483 / 2017) για να αυξήσει το ποσοστό από 3 έως 5 τοις χιλίοις για το νερό και από 3 έως 3,5 τοις χιλίοις για την πρόσμιξη και να καθορίσει ισότοπο πρόστιμο σε περίπτωση μη καταβολής ή ελλιπούς ή εκπρόθεσμης δήλωσης.
Η τελευταία πραγματοποιήθηκε το 2023 (άρθρο 27, ν. 5039) με σημαντικότερη αλλαγή πως ο προσδιορισμός της χρονικής διάρκειας της άδειας συνδέεται με τη διάρκεια ισχύος της απόφασης περιβαλλοντικής αδειοδότησης (όταν απαιτείται περιβαλλοντική αδειοδότηση αλλιώς ελεύθερα από το δήμο). Αλλά και πως, εάν υποβάλει αίτηση ο ενδιαφερόμενος και πλήρη φάκελο για άδεια και δεν του εγκριθεί από το δημοτικό συμβούλιο εντός 50 ημερών, «η άδεια εμπορίας τεκμαίρεται ως εκδοθείσα», προφανώς για να αντιμετωπιστεί η ολιγωρία των δήμων.
ΠΗΓΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ
