Του Απόστολου Αποστόλου*
Η τραγωδία των Τεμπών ανέδειξε την ανεπάρκεια της δημοκρατίας μας και συγκεκριμένα την αδυναμία μας να είμαστε μια πολιτεία δικαίου. Τα ερωτήματα που σαφώς τίθενται είναι αν ο πολίτης αποτελεί το θεμελιώδες υποκείμενο της δημοκρατίας ή μήπως γίνεται παρακολούθημα μιας δήθεν δημοκρατικοποίησης. Η οποία βέβαια εμφανίζεται να ομιλεί στο όνομα της δεοντολογικής πολιτείας υπό τη μορφή μιας αφηρημένης και σαφώς αυτονομημένης αντιπροσωπευτικότητας που νομιμοποιεί εκφυλιστικά φαινόμενα.
Πολλά χρόνια τώρα η αντιπροσωπευτική δημοκρατία δείχνει διαρκώς μια ανεπάρκεια και ακόμη θα μπορούσαμε να πούμε μια (παρα) νομιμοποίηση των μηχανισμών διαφθοράς, οι οποίοι εξισώνονται με τους μηχανισμούς της εξουσίας.
Παγκοσμίως με το ξεκίνημα της «βιοπολιτικής» εξουσίας εκείνο που στερεοποιήθηκε ως εσωτερικός πυρήνας (παρα)νομιμοποίησης ήταν η διαπλοκή και η διαφθορά οι οποίες ανταποκρίθηκαν ως παρασκηνιακές διαδρομές του πολιτικού συστήματος, ή ως φαλκιδεύσεις της διαδικασίας ελέγχου. Σ’ αυτό βέβαια βοήθησε και η επαγγελματοποίηση και η οικογενειοκρατία της πολιτικής και η ιδιωτικοποίηση της κοινωνίας. Η επαγγελματοποίηση της πολιτικής και η πολιτική οικογενειοκρατία κράτησαν συστηματικά τη λήψη αποφάσεων σε μεγάλη απόσταση από την κοινωνία, καταργώντας όλα τα περιθώρια συλλογικής επέκτασης τα οποία δρουν υπέρ των δημοκρατικών λειτουργιών. Έτσι λοιπόν η κοινωνία κατέστη το άλλοθι μιας αφασικής προσεπικύρωσης, όπου στο όνομα της συντελούνται όλα τα πεδία (από) δημοκρατικοποίησης.
Με άλλα λόγια η δημοκρατία σήμερα αποτελεί μια θολή αποπειρατική αντι-πρόταση, ή ακόμη καλύτερα θα λέγαμε μια παραχωρητική ασυνέχεια της δικαιοσύνης, της κατοχύρωσης, της ελευθερίας. Η οποία λειτουργεί με το σκοτεινό και ακατανόητο ως εάν του Σπινόζα. Ζούμε ως εάν να υπάρχει δημοκρατία σε μια φαραωνική (παρα)νομιμοποίηση, με όρους (παρα)δημοκρατικής αμηχανίας.
Κανένα θεμέλιο της δημοκρατίας δεν είναι σε εφαρμογή. Γιατί δεν οριοθετείται η δημοκρατία στη βάση κάποιων θεμελίων αρετολογίας, ούτε κάποιας λαμπηδόνας ευθύνης και αυτό εξ αιτίας της απώλειας των ορισμών και της σαφήνειας της δημοκρατίας, όπου η μετανεωτερική εποχή μας έσπευσε να τους βάλει (ορισμούς και κριτήρια) σε παρένθεση και σταδιακά να απαλειφθούν. Η νομιμοποιητική λειτουργία της δημοκρατίας στο πείσμα των αντιλογιών και της διαλληλίας χάνει την όποια δύναμη που διέθετε και έτσι αναγκάζεται να προσαρμοστεί σε αφομοιώσεις και σε αξιοποιήσεις νέων κριτηρίων κάτω από τις τρομακτικές πλανητικές αλλαγές οι οποίες συντελούνται με υπερ-ταχύτητες και με αξιώσεις να καταργήσουν τις πολιτευματικές ομαλότητες. Μέσα σ’ αυτές τις συνθήκες όλα θα πρέπει να εξηγηθούν αλλιώς και αλλιώτικα.
Η περί δημοκρατίας αντίληψη δεν απηχεί πλέον στις παλαιότερες νομολογιακές σηματοδοτήσεις, αλλά εκφράζει προϋποθέσεις ευκαιριακές, μιας πρόσκαιρης ανάγκης. Στο γιγαντισμό της απογείωσης της νέας εποχής δημιουργούνται όγκοι λογοδιάρροιας και θεατρινισμού, οι οποίοι έχουν παραδώσει το αρχέγονο περιεχόμενο της δημοκρατίας και την αξιοποίηση της εννοιολογικής της προσέγγισης, στις αυθαίρετες εξουσιαστικές επιλογές. Η δημοκρατία τώρα πια αρθρώνει μόνο προσχηματικές επιχειρηματολογίες με τη βοήθεια των θεσμών, οι οποίες είναι πλήρως ενταγμένες στα συμφέροντα της αγοράς.
Οι προϋποθέσεις των νέων προκλήσεων είναι τέτοιες που αντιπαρέρχονται τις μορφές της δημοκρατίας έτσι όπως τις γνωρίζαμε. Βέβαια αυτό δε σημαίνει ότι οι βασικοί άξονες της δημοκρατίας θα πρέπει να εξαφανιστούν, απεναντίας η δημοκρατία καλείται να επανατοποθετήσει τις παρεμβάσεις της και να προστατεύσει τις κατοχυρωμένες αρχές της, τις νομιμοποιήσεις της και τις θεμελιώσεις της. Εμείς όμως όλο και περισσότερο σπεύδουμε να αποψιλώσουμε κάθε δημοκρατικό ερώτημα που τίθεται και να το φαλκιδέψουμε στους νέους όρους μιας δήθεν θεσμικής δημοκρατικής λογικής.
Τι παράγεται από αυτή τη διαδικασία; Συσσώρευση αρμοδιοτήτων με τη μορφή της επιστημονικής εγκυρότητας με σαφώς όμως λιγότερη υπευθυνότητα. Και επιπλέον απομείωση της διαδικασίας ελέγχου. Καταλαβαίνουμε τώρα γιατί η τραγωδία των Τεμπών είναι η συνέπεια της βαθύτερης και εμφανέστερης κρίσης της ελλειμματικής δημοκρατίας μας; Γιατί το καθεστώς της δημοκρατικής (από)νομιμοποίησης που ζούμε είναι το αποτέλεσμα του πολιτικού επαγγελματισμού, της πολιτικής οικογενειοκρατίας, καθώς και της αυτονόμησης των θεσμών.
*Καθηγητής Πολιτικής και Κοινωνικής Φιλοσοφίας
