Το «Σύνδρομο του Επιζήσαντα» αναφέρεται σε άτομα που έχουν επιβιώσει μετά από ένα καταστροφικό γεγονός, που στοίχισε την ζωή σε πολλούς άλλους ανθρώπους
Τέτοια γεγονότα είναι φυσικές καταστροφές, πολύνεκρα δυστυχήματα και γενοκτονίες. Είναι ένα ενοχικό και φοβικό σύνδρομο. Περιγράφικε ως αυτόνομη ψυχική διαταραχή, για πρώτη φορά τη δεκαετία του ’60 και αφορούσε ορισμένους που επιβίωσαν από το ολοκαύτωμα των Εβραίων από τους Ναζί , κατά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο. Σήμερα η ψυχιατρική επιστήμη το θεωρεί ως βασικό σύμπτωμα της αγχώδους μετατραυματικής διαταραχής.
Χαρακτηρίζεται από την αντίληψη κάποιου που επέζησε, ότι κακώς επιβίωσε από την καταστροφή, ενώ άλλοι έχασαν την ζωή τους. Παράλληλα τα άτομα αυτά, εμφανίζουν καταθλιπτική συνδρομή , απάθεια, εσωστρέφεια, εφιάλτες, αίσθημα απειλής, φοβίες, άγχος, αδυναμία κοινωνικής ενσωμάτωσης, ελάττωση της αυτοπεποίθησης, κρίσεις πανικού και συνεχείς, νοερές, αναδρομές στο αρχικό τραυματικό γεγονός.
Ειδικότερα, ορισμένα άτομα που επέζησαν μετα από μεγάλες καταστροφές, όπως το τελευταίο τραγικό πολύνεκρο σιδηροδρομικό δυστύχημα στα Τέμπη, μπορεί να εμφανίσουν επι μέρους εκδηλώσεις του “Συνδρόμου του Επιζήσαντα” :
-Να νιώθουν ενοχή, γιατί επιβίωσαν ενώ άλλοι πέθαναν.
-Να νιώθουν ενοχή για όσα δεν κατάφεραν να κάνουν, για να βοηθήσουν αυτούς που σκοτώθηκαν
-Να εμφανίζουν συναισθήματα ενοχής για όσα έκαναν επάνω στον πανικό τους , όπως να φύγουν τρέχοντας από το τόπο του δυστυχήματος.
…Μετά το τελευταίο τραγικό δυστύχημα στα Τέμπη, που στοίχησε την ζωή σε 57, νέους κυρίως, συνανθρώπους μας, η Ελληνική κοινωνία βιώνει σε σημαντικό ποσοστό, ένα “συλλογικό σύνδρομο Επιζήσαντα”. Δηλαδή, υπάρχει σε πάρα πολλούς μια ταύτιση με αυτούς, τους άμεσα εμπλεκόμενους με το δυστύχημα, και αισθάνονται ενοχή για όσα δεν κατάφεραν να κάνουν , για να βοηθήσουν αυτούς που σκοτώθηκαν άδικα . Αυτή η ψυχολογική αντίδραση, αφορά τεχνικούς των σιδηροδρόμων, πολιτικούς, δημοσιογράφους, νομικούς , αλλά και απλούς πολίτες… Οι τεχνικοί των σιδηροδρόμων, περιγράφουν διαχρονικές επικίνδυνες ατέλειες του συστήματος ασφάλειας . Οι πολιτικοί ( όσοι δεν προσπαθούν να αποκομίσουν πολιτικά οφέλη από το τραγικό γεγονός) περιγράφουν, ενοχικά, τις διαχρονικές ολιγωρίες του πολιτικού συστήματος. Οι δημοσιογράφοι των ΜΜΕ , οργισμένοι κάνουν σκληρή κριτική προς όλους τους εμπλεκόμενους, πολλές φορές υπερβολική. Οι νομικοί προσεγγίζουν με υπερβολικό συναίσθημα το γεγονός και κυρίως τις οικογένειες των αθώων θυμάτων. Και οι απλοί πολίτες, δέκτες όλων αυτών, προσπαθούν να διαχειριστούν το συναίσθημα οργής που τους κατακλύζει…
…Το συναίσθημα, αποτελεί βασική λειτουργία του εγκεφάλου των πρωτευόντων θηλαστικών. Ο έλεγχος , όμως του συναισθήματος , αποτελεί βασικό προνόμιο και δυνατότητα , του σύγχρονου ανθρώπου.
Και το υπερβολικά φορτισμένο συναίσθημα, νομίζω στην περίπτωση αυτή δρα αρνητικά στην εκτίμηση των γεγονότων.
Η αντικειμενική εκτίμηση των γεγονότων, αναδεικνύει βασικό υπαίτιο ή υπαιτίους του δυστυχήματος, τον σταθμάρχη (ή τους σταθμάρχες) του μοιραίου σημείου της τραγωδίας. Και κλιμακωτά, με φθίνουσα βαρύτητα ευθυνών , το υπόλοιπο σύστημα της ιεραρχίας, που μπορεί να τις καταλογισθούν παραλήψεις, ολιγωρίες, άστοχες ενέργειες , ή αμέλειες.
Ένα ιατρικό ισοδύναμο σχετικά με την στάθμιση και την διαβάθμιση των ευθυνών : Προσωπικά, ως γιατρός, έχω κάνει χιλιάδες επεμβάσεις. Εάν σε κάποια από αυτές, αμέλεια ή λάθος μου, είχε αποτέλεσμα θάνατο ασθενούς, προφανώς την κυρία ευθύνη θα είχα εγώ. Θα μπορούσα να ισχυρισθώ, ότι τα υλικά ήταν προβληματικά, ο φωτισμός κακός, η νοσηλευτική βοήθεια ανεπαρκής, η εκπαίδευσή μου ελλιπής… Αλλά η βασική ευθύνη , επαναλαμβάνω, θα ήταν αντικειμενικά δική μου και όλες οι υπόλοιπες συνιστώσες , ενδεχόμενα θα συνέτειναν σε διαφορετικό βαθμό…
… Πιστεύω ότι σε λίγο χρονικό διάστημα, η οργή, η αγανάκτηση και το πένθος της Ελληνικής κοινωνίας, θα σταθεροποιηθούν σε λογικά επίπεδα. Μόνο το πένθος και η οργή των συγγενών των θυμάτων (απόλυτα δικαιολογημένα) θα παραμείνει.
Εάν όμως συνεχίσει η Ελληνική κοινωνία να τροφοδοτείται για μεγάλο χρονικό διάστημα, με στοιχεία που αφορούν το δυστύχημα, πραγματικά, υπερβολικά ή αναληθή, τότε το συλλογικό “σύνδρομο του Επιζήσαντα”, μπορεί να επεκταθεί και σε εθνικό επίπεδο.
Και ακόμα χειρότερα, να επηρεάσει και επόμενες γενεές, που θα κληθούν να “παλέψουν” με αυτό!
Με επιπτώσεις στην κοινωνική ζωή, στην εμπιστοσύνη των πολιτών στο κράτος και στην δημοκρατία!...
*Ο Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης είναι Καθηγητής Καρδιολογίας
